በዓል 150 ዓመት

ቤት ክስታን ዎ ቤት ምህሮ ገለብ

 ፍቃዶ ዎ ኣትፋቅዱና

እብ ዳ/ር የጊን ህብተስ ዎ ገብሩ ዓይላይ፥

  ዮም እት እላ ልእከት እግል ኒበሎ ላናሓዘ፥ እላ ቤት ክስታን ዎ ቤት ምህሮ ገለብ፥ እግል ሰብ ማንሳዕ እብ ፍንቱይ ዎ እግል  ሙሉእ ሻዓብ ኤርትራ እብ ዓቢሁ ላኣበርከተቶ ዓቢ ህያብ እግል ናትፋቅደኩም ኣፍስሑ እግልና።

ቤት ክስታን ገለብ እብ 1866 ምን ሽወደን ላማጽኣው ምስዮናውያን መሰረተት። እሎም ምስዮናውያን ምን ቃይሕ ባሓር ክም ታዓደው፥ እት ስምጥ መዲነት ባጽዕ ላሃለት እም ኩሉ ላትትበሀል ኣካን ሓድረው።

እብ 1873 ቃሽ ኢኢ ሄንድርሶን (EE Henderson) ላልትበሃል ሽወዳናይ ዎ መልሂቱ ምን ድገ እም ኩሉ እንደ በገሰው እት ድገ ገለብ ሓድረው፡ ዎ ቤት ክስታን ገለብ ዎ ቤት ምህሮ ገለብ ከፍተው። ዓቤ፡ እላ ቤት ምህሮ እግል ታብዓት ዎ ኣንስ እስለማይ ዎ ክስተናይ ክፍትት ታ፡ (ደ/ር የጊን) ዎ እት እላ ቤት ምህሮ ኣቡየ ህብተስ ወድ ዋርዕሰብ ዎ እምየ ትበርህ ወለት ታስፋምካኤል መሀረው ዎ ተሃደው። (ገብሩ) ክምሰልሁማ ዓብዕብየ ገብሩ ወድ ዳይር ዎ ዓባየ ባፍታ ሓይለገርጊስ ዎ ዋልደትቸ ኖሶም ዓይላይ ወድ ገብሩ ዎ እምየ ኣስላ ወለት ህያቡ እት እላ ቤት ክስታን ገለድ ኣስረው ዎ ኩሎም ሓውና ዎ ሓዋትና እታ መሀረው።

ካገድም ፍቃዶ ዎ ኣትፋቅዱና ሓቆ ተልኩና፡ ሰልፍ እብ ቤት ክስታን ገለብ ሑድ እግል ኒበል እንፈተ፥

ክስታን ገለብ ውላድ ማሓባራ ላትትላኬቡ ቃጭል ዓላ እላ ዎ እሊ ቃጭል ላላትቃጭል እናስ ኣቡየ ዓይላይ ወድ ገብሩ ልትበሀል ዓላ። እሊ ቃጭል ኣስክ ታብልንጂ ላልትበሃል ቂሾት ልትሳማዕ ዓላ። እሊ ቃጭል ሰምበት ሰምበት ዎ ወክድ ባዓላት ልትቃጫል ዎ ዶል ሞት ወድ ማሓበር ማ ልትቃጫል ዓላ። ወክድ ሰንበት እት ልቃጫል ዎወክድ ሞት ላልትቃጫል በንበን ዓላ። ሓውና እስላምማ ላፈርግ ቃጭል ጻሎት ዎ ሞት እንደ ኣለሎዎ ቃጭል ሞት ሓቆ ሳምዓው ዮም ምን ከኒሳትና ኣዳም ማይት ሃላ እንደ በለው እግላ ሔልፋይ ገበይ ልሰኣሎ ዎ ለመርዱ ዓለው።

ሓተ እምና ላቃጭል ወክድ ሞት  ገው ክም ልብል ትሊክ ተብል (ትውዔ) ዓለት፡ ዎ ሓር ላሞታ ኣዳም መን ክምቱ ክም ኣመረት ዎ ቅሩባ ክም ኢኮን ክም ኣመርደት ትም ትብል ዓለት ልትበሃል።

ቤት ክስታን ገለብ እት እንፋቅድ ሰልፍ እት ሓሳብና ላማጽእ ቃሽ ኣክስል በርግሉንድ (Axel Berglund) ቱ፥ ኣና (ዳ/ር የጊን)  ምን ኣለለኮ እቱ እዋን ቃሽ ኣክስል ክል ዶል እብ ትግረ እት ልትሃገ ዎ እት ፈስል ቱ ላኣምሮ። ዎ ክምሰልሁ ማ ዎሮት ምን ንእሸ ላእፋቅዶ ቃሽ ዮሰፍ ወድ ሕመድ ቱ። ህቱ ክል ዶል ጽሩይ ህግያ ትግረ ልትሃገ ዓላ ክምሰልሁማ ብዙሕ ዳራይስ እብ ትግረ ላካትባ ቱ። ሓተ ምንላ ቃሽ ዮሰፍ ላከትበየን ዳራይስ ክእና ትብል፥

            ኣክል ኣዪ ሻፋግ ቱ ላዓሞታትና

            ዐቢ ክምሰል ላባራርናቱ፡

            ዎ ክምሰል ከረም ጥዕም እብላ ዕምቦባሃ

            እሊ ዘበንና ሓልፋይ ትቱ።

            ወክም ላሊ ትስዔ ደይ ነኣምራ-ማ

            ዓሞታትና ልስዔ  ምንእና።

  እብ ምርዱይ እግል ልትፋቀድ ለሃላ እሉ ኣቡና ኣልኣዛር ወድ ህዳድ ቱ። ምንላ ሰልፍ ምህሮ እግል ልወስክ ዓድ ሽወደን ላጌሳ ማንሳዓይ ቱ። ክልዶል ሽወዳናውያን መሓበር እግል ልብጽሑ ወክድ ማጹእ ኣቡና ኣልኣዛር ለስተርጉም እሎም ዓላ። ኣቡና ኣልኣዛር ትግረ ዎ ሽወደን ለጣ ኢኮን ኣምር ላዓላ ክምሰልሁማ ግእዝ እማ እግል ህግያ ትግረ ግሩም ልትሃገ ዓላ። ኣስክ ዮም ላእፋቅዳ ዶል ባዓል ፋዛጋ እት ፈስል ክእና ልብል ዓላ፥

“ኮነ ፍሳሃ ዎ ሳላም

ኣሰሮ ለሰይጣን

ዎ ኣግዘኦ ለኣዳም”

ሰንበት ቤት ክስታን ወክድ ነኣተ ኩለን ኣዋልድ ኣንስ እብ እንክር ድገለብ ዎ ውላድ ታብዕን እብ እንክር ድማን እት ማናብር ልትገሰው ዓለው። ዎ ውላድ ዎ ኣዋልድ ናኣይሽ እት ቃደሞም እትላ ከድቤት ናጃግሕ ዓልና።

እት ቤት ክስታን ገለብ ሓተ ሙዚቀት (Organ)  ዓለት፡ እላ ሰልፍ መምህር ሙሳ ኣሮን ዛብጣ ዓላ ወ ሓር መምህር መብረሃቱ በኪት ሓልፋ እታ።

መምህር መብረሃቱ ሞዚቃት ሌጣ ኢኮን ዛብጥ ላዓላ ክምሰልሁማ ብዙሕ ዳራይስ እፍጉር ቱ ዎ ዳራይሱ ኣስክ ኣዘ እንደርሶ ሃለና። እብ ድግም ክምላ እንሳምዖ መምህር መብረሀቱ ላዳራይስ እብ ሕልም ደርሶ ክም ዓላ ዎ እባ እባ እንደ ቃንጻ ከትቦ ዓላ። መምህር መብረህቱ ግሩም ኣምር ናይ ሞዚክ (Talented Musician) ሰበት ላዓላ ብዙሕ ዳራይስ እግል ልምሀዝ ቃሊል ዓላ እሉ እምብል።

ሓተ ምና ዳራይሱ፥

ዎ ክስተናይ ኣዘ ሓሶሰ

ልትላኬ ሃላ ማድህናይካ፥ ላትብል ታ።

ቤት ክስታን ገለብ እግል ናኣይሽ ውላድ ዎ ኣዋልድ  ምህሮ ስምበት ተሃይብ ዓለት። (ዳ/ር) ምን ምህሮ ሰምበት እተርፍ ኢዓልኮ እግልሚ እት መከለሲ ኣቡየ ገብሩ ወድ ዳይር ዎ ኣድሓና ወድ ጰጥሮስ ፍጾተት ተመር ሀይቡና ሰበት ዓለው።

ኣዘ ሑድ እብ ቤት ምህሮ ገለብ እግል ንትሃጀክ ቱ፥

ቤት ምህሮ ገለብ ዓባዪና ዎ ናኣይሽና ላትማሃርና እታ ቤት ምህሮ ታ። እብ ዘበንየ (ዳ/ር የጊን) ቤት ምህሮ እግል ተአምብት ወድ ሳቡዕ ሰነት ትግባእ ብካ፡ ዎ ሑየ ወርዕሰብ ወድ 7 ሰነት ክም ጋብኣ ኣቡየ ምህሮ እግል ለኣምብት ዲብ መምህር ገብሩ ወድ ዳይር ነስኣዩ፡ ዎ ኣና ኢእተርፍ እንደ እበ ማውዒታት ወደኮ፡ ዎ ኣቡየ ምስሉ ነስኤኒ። ላዶል መምህር ገብሩ እሊ ዓቢ ዋልካ እትከበቶ ደኣም ላንኡሽ ወድ 7 ሰነት ክም ጋብኣ ኣምጾኦ በሎ። ላዶል ኣቡየ ሚ ትብል ሀለካ ኣብ ትከት እሎም ክልኦት ኢልትፋናተው እሊ ንኡሽ ምንላ ሑሁ ኢትፈንትዮ እት ልብል ታዓልጣጣዩ። ሓቆ ብዙሕ ሕግያ መምህር ገብሩ እት ማላመዲ ከበተኒዎ ምህሮ ኣምበትኮ። መምህር ገብሩ ሰልፍ ፍደል ትግረ ኣምሀረኒ ዎ ሓቆሁ ሀነነ ሀበዩ እት እብል ፍደላት እግል እጭመር ቃደርኮ። ዎ ሓቆ ሑድ ኣውካድ እግል እቅራእ ዎ እግል እክተብ ኣምበትኮ። መምህር ገብሩ ወድ ዳይር ናይ ሰልፍ መምህርየ ጀነት ዎ ራሓመት ላሃባካ። ዎ እት ምን ላዓል ምድር ላሀለው ውላድካ ከሮም ዎ ርዝቆም ልብዛሕ።

ምን ማላመዲ ዲብ ቃዳማይ ክፈል ሓለፍኮ ዎ ናይ እሊ ክፈል መምህር ገብረየሱስ ወድ ሳምኤል ዓላ። መምህር ገብረየሱስ ግሩም ድግም ላለስእል    (Story Teller) ዓላ። ድግም ክታብ ቅዱስ፥ ካራ ድግም እሲት ጶጢፋር፥ ዎላ ሰለስ ማልኣክየት ዲብ  ኣብራሃም ክም ማጽኣው፥ ዎ ዮሰፍ ሓዉ ክም ኣዝበዎ ክእና ኣዘ ጀረ ክም ሃላ እንደ ዋዳ ደግሞ እልና ሰበት ላዓላ ኣስክ ዮም እሊ ኣድጋማት ክምላ ህቱ ላኣሰኣለኒ ቱ እደግሞ ሃለኮ። ምን መምህር ገብረየሱስ ዲብ መምህር ሀብተየሱስ ናታባይ ሓለፍኮ። እሊ ክፈል ናይ መከለሲ ክፈል ቱ ላዓላ። ማድሓራት (Graduation) ኢዓላ። እቱ ኣስክ ላሓዘካሁ ወክድ ጻንሕ ካሰበት እሊ ዓባዪ ውላድ ዎ ኣዋልድ እቱ ጻንሓውና።

መምህር ሀብተየሱስ ማራ ህዩብ (Gifted) መምህር ዓላ እት ረኣስ ቅርኣን ዎ ከቲብ ሓዲስ ምህሮ (General Education) ለምህራና ዓላ። መምህር ሀብተየሱስ ናይ ምህሮ ፍቲ ላሓዳራ እቼ መምህር ቱ።

እግል ኩሎም መምህራንየ ሰኔት ገበይ ሰበት ላኣጽባጥኩኒ ምን ከርስ ልብየ ሓምደኩም።

(ገብሩ)፥ ዓብዕብየ  ገብሩ ወድ ዳይር መምህር ክም ዓላ ኣምር ኢዓልኮ ደኣም ዎሮ ምንላ ቃጭል ቤት ክስታን ላሳቅለው ክምቱ እብ ድግም እንሳምዕ ፈተል ከርካ ደ/ር የጊን።

ክምላ ድግም ደ/ር የጊን ኣና ማ ድግም ናይ ልእሽነትቸ እግል ኣስሕቃኩም፥

ከረም ከለሰት፥ ዎ ምህሮ ታኣምባታ ዎ ኣመት ክላ ቤት ምህሮ ገሰት፡ ዎ ኣና 7 ሰነት ሰበት ኢወደኮ በይንየ ተረፍኮ  ካበከኮ፥ ኣቡየ (ዓይላይ) ጋጽካ ሕጻብ ካጊስ ቤት ምህሮ ዎ ከም ሰነት ወደካ ምን ልብሉካ 7 በሎም በለኒ፡ ካጋጨ እደየ እገርየ ረኣሸ ታሓጻብኮ፡ ወእንደ ኢእትወልወል ጀብጀብ እት እብል ቤት ምህሮ ማጻኮ፡ ኢእፋቅዶም ዳኢኮን ክላኦት መምህራን እታ ኣፈት ቤት ምህሮ ባጥሮ ዓለው፡ ካክም ረኣዩኒ ገብሩ እግልሚ ማጻክ በለውኒ፡ ዎ ኣና እግል እትመሀር እበሎም ከም ሰነት ወደካ በለውኒ 7 እበሎም ከም እገር ብካ 7 ከም እደ ብካ 7 ከም ዕንታት ብካ 7 ከም እዝን ብካ 7 ኩሉ እብ 7 እት እብል በለስኮ እቶም።  ላዶል ፋዳብ ድኣብ ብራዎ፡ ኣዘ ቤት ጊስ ካፈጅር እብ ጣራዝ ዎ ላፒስ ምጻእ በለውኒ፡ ሓቆ ምህሮ ቤትና ማጻው ካእግል ዓድና ደግሞዎ እሎም፡ ናይ ልብ ንእሽ ዲማ ኢትትራሳዕ።

ልእካትና እብ ቤት ምህሮ እንደ ኢእንከልስ ዎሮት እሙር እናስ ቤት ምህሮ ገለብ ላኣፍረቶ እግል ናፋቅደኩም እንፈተ፥ ህቱ ናፋዕ ወድ ዕትማን ልትበሃል  እብ 1882 እት ገለብ ትዋላዳ፡ ናፋዕ ቃደም ቤት ምህሮ ገለብ ኢተቱ ብዙሕ ሕላይ ትግረ ዎ ኣድጋማት ማንሳዕ ምን ኣቡሁ ኣጽናዓ ካዓላ። ሓር ቤት ምህሮ ገለብ ክም ኣታ እብ ህግያ ትግረ እግል ልቅራዕ ዎ እግል ልክተብ ኣምባታ።ክምሰልሁማ እምነት ክስትና ካባታ። እብ ምህሮሁ ብዙሕ ፋዳብ ሰበት ዓላ እት ወገላዊት ቤት ምህሮ ገለብ መምህር ጋብኣ።ዎ እቱ ምስል ቃሽ ጉስታቮ ሱንድስትሮም ታኣማራ። ሱንድስትሮም እብ ህግያ ትግረ ብዙሕ ኣክትበት ካትባ ዎ ታርጋማ። እብ ምርዱይ ላልትፋቃዶ ትምቢት ኢሳያስ ኦሪት ፍጥረት ኦሪት ፍግረት ቶም።

ቃሽ ሱንድስትሮም እግል ናፋዕ ምስል ፕሮፈሶር ሊትማን ኣትኣመረዩ ናፋዕ ሀየ እግል ፕሮፈሶር ሊትማን Publication of the Princeton Expeditions to Abyssinia ላትብል ክታብ እግል ልክተብ ብዙሕ ክም ሰደዩ ምርዱይ ቱ። ደኣም ሊትማን ዎ ሱንድስትሮም እግል ናፋዕ ላለስትህል ሓምደ ኢሃበዎ። ናፋዕ ምን ዓድ ጀርመን እት 16 ሚያዝያ 1909 እብ መርከብ ዓዱ እት ላቃብል እት ኣያ ክም ኣታ ኢልትኣመር።

እላ ቤት ምህሮ ገለብ ላኣፍረቶም ብዝሓም ቶም። እት ገለብ ላትወለደው ዎ ዎማይ ጋባና ላሰተው ዎ ቤት ምህሮ ገለብ ፍደል ላኣጽናዓው ዎ ሓር ምህሮሆም ላወሰከው ዎ ሊቅነት ማዓርግ (ዲግሪ) ላሳቅለው ብዝሓም  ሀለው።  እብ ሰልፍ ላልትሰሜ ሳምራ ወድ ኤፍረም ወድ ሆሳባይ ቱ። ኣሰረሁ ሀብተ ወድ ተስፋልዑል ወድ ህብተስ ቱ። ኣሰር እሎም ክልኦት ላዓራ እሊ ከትብ ላሃላ ሑኩም ቱ። ካገድም ቤት ክስታን ዎ ቤት ምህሮ ገለብ ብዙሕ አፍረት ዎ ዮም ዓመት ባዓል ምእት ዎ ሕምሳ እት ተከብር ድግማ ምን ግብለት ኣስክ ቅብለት እግል ሊጊስ ዎ ዓቢ ዎ ንኡሽ እግል ነትኣምሮ ለስትህለና።

150 በዓል ቤት ክስታን ገለብ እት ነከብር ስግኒ ላርሶን ዎ ቤት ስራይ ገለብ ፋቂድ ዋጅብ ቱ። ስግኒ ወለት ንኢሽ እት ሀሌት ምህሮ እምሞልድ እት ሽወደን ክም ከለሰት ክም ምስዮናይት እግል ትክደም ገለብ ማጽኣት። ዎ እቱ ዲንካ ሚ ቱ ዓድካ እት ኣያ ቱ እንደ  ኢትብል ኩሉ ላማጻያ ሳረ ዎ ታሓየ ዓለት። ኣስክ ምን ከረን ረኣስ ድገ ሰንሒት ዎ ባጽዕ እንደ ምጻው ልትሳረው ዓለው።  ኣና ሓተ ጋሪት እግል ትሳሓቆ እግል እድገም እልኩም እፈተ። ከረም ከረም ቤት ምህሮ ክም ልዳባእ እት ሓርስ እትፈረር ዓልኮ። ምን ኩሉ ኣብዮ ላዓልኮ ሀረሞ ቱ። እግልሚ ዝላም ሰዓት 1፡00 ናይ ምሴ ማጽእ ዓለት። ዎ ዝላም ክም ባጥረት እት ላጥሉል ምድር እት ትሽሕግ ሀረሞ ምኑ ላልኣከ ኣለቡ። ሓተ ምዕል እንደ ሀርም ዋዓልኮ ዓድ እት ዓይር መስንዬ ዎ ማዓቢቸ ሆሳባይ ወድ ኤፍረም ከበተንኒ ዎከበር ሳምዓካ ቃሽ ኣክስል እግል ክሎም ላሓዙ ፍስል ለምህር ሃላ በለኒ። ለዶል ምን ሀረሞ ላተፈግረኒ ረከበት እት እብል እግል ሆሳባይ ዮም ሚሴት ቤትና እንዴ ማጻእካ ፍስል ትትመሀሮ ክም ሀለኮም ኣስእላና እቤሎ። ላዶል ኣቡየ ሰዕት ከም ተኣምብቶ በሎ ዎህቱ ሰዓት 4፡00 ናይ ምሰ በሎ ላዶል ኣቡየ ሀረሞ ፈረር ዎ እግል ትትመሀር ሓር ሰዓት 2፡00 ኣቅብል በለኒ። ኣና ምን ሀረሞ እግል እትላቃቅ እንደ እበ ቱ ድኢኮን ፍስል እግል እትመሀር እንደ ሓዘኮ ኢኮን።

ገድም ቃሽ ኣክስል ሰኒ ኣምሀሬና ዎ ሓር ፈሰሎት እግል ንትላመድ እት ቤት ስራይ እንደ ግስና ፍስል እግል ንትላድ ተረት ልትሃያባና ዓላ። ተረቸ ክም ባጽሓት ኣና ዎ መለሀዬ ሆሳባይ ምስል ግስና። ዎ እቱ  እት ምግብ እግል ልትሳረው ላማጻው ገሴና። ዎ ሓቆ ሑድ ኣውካድ ግሱይ እት ኣና እግል እፈስል ኣምበትኮ። ላዶል ዓቢ ሑና ኣብራሂም ወድ መሓመድ ሳልሕ ወድ ግረነት እግል ልሳረ ማጽእ ላዓላ እንታ የጊን ፈስል ሓቆ ሀለካ  እት ምግቦም እንደ በጣርካ ፈሰል በለኒ፡ ዎ እት ምግቦም እንደ በጣርኮ ፈስል ኣምበትኮ። ቃሽ ኣክስል ዎ መምህር ሀብተሱስ ናታባይ ከኣፎ ክም እፈስል እግል ልምዘኑኒ ማጻው። ዎ ፋጅራታ ክም ተኣካብና ክሎም እብ ዎርዎሮ ከኣፎ ክም ፈሰልኮ ረኣዮም ሀይቦ ዓለው። ዎ ዲማ ላኢእትራሳዓ መምህር ሀብተሱስ ላቤለኒታ፥ “የጊን  ግሩም ፍስልካ፡ ደኣም ጋጽካ እንደ ጫዋግካ ትትሃገ ዓልካ መፈስላይ ወንጌል ክል ዶል ፋርሕ እግል ልግባእ ሃላ እሉ” በለኒ። እላ መምህር ሀብተሱስ ላሀበኒ ታ ምክር ሰልፍ ክም መምህር ዎ ሓር ክም ፕሮፈሶር ብዙሕ ናፍዓተኒ።

ገድም ድግም ቤት ክስታን ገለብ ዎ ቤት ምህሮ ገለብ እት ናይ ምእት ዎ ሕምሳ ጽምብል በዐላ እት ነከብር፡ ህጅክ፥ ኣትፋቃዶት ዎ ቁምነገር ሓጪር ታሪክ እት እንከትብ ካክምሰልሁ ላትፋቁዶ ህጅክ እቡ እግል ታትፋግዑና ንትወከሰኩም።

ፍቃዶ ዎ ኣትፋቅዱና!

ዎ ዳሓንኩም።