ዕጨይ ከደን ወፍሬ ከደን።
እብ ኑርያ ዐውቴ።
03/06/2021
እት ዐድና ኤርትራ ዝያዳ ለእታ ወለድኮ ወዓበኮ ሃይገት ጸዐዳ ወኣዋልዳ ገለብ ወምሕላብ ወድዋራቱ ፍሬ ከደን ምን ገብእ ወሓመሊት ከደን ረቢ ሞላይ እግል ሙነት ውላድ ሚናኣድም ለሀበዩ ዎ ክምሰልሁማ ብዙሕ ኣቃጥፍ እግል ስራይ ለናፍዕ ሀላ። ከሓድ ኮድዬ (ዐቅምዬ) ምን እሊ እንደ አንበትኮ እከርዮ። ምን ጅንስ ፍሬ ከደን (1) በለስ።
በለስ እት ሰልፍ ኩሉ ዲብ ሰነት 1838-1839 እብ ዎሮ መኣምራይ ወድ ፈረንሳ እት ገለብ ለአወል መረት ተክለዩ። ወሓር ዲብ ከበሳ ክም ፋግራ ዲብ ሰገነይቲ ተክለዩ። በለስ እት ኤርትራ እንደይ ልትአመር ቃደመሁ ድብ ዐድ ሜክሲኮ ቱ እሙር ለዐላ። ወሐቆ ገለብ ወሰገነይቲ ዲብ ሓማሰን “ሰይድሺ’” ዓርብረቡዕ ወድርፎ ፋዕ ቤላ። በለስ እባሁ ልትባላዕ ወክም ማርማላታ እንዴ ገኣ ልትሻቀ። ወ ላገለፉ ጽብሕ ገብእ። ኣቡዬ ክብረኣብ ብርሃነ እት ሰነት 1975-1980 ወቃደመሁ መራምሮ ዐላ።(2) ሻግላ።
ሻግላ ክም ባሽላ ልትባላዕ ። ወዕጨዩ ራያይም ወብዙሕ ስኒኒን ዓደድ 300 ሰነት ወምኑ ወላዐል ገብእ ለዕምሩ።(3) ዳዓሮ ።ክምሰልሁ ዕጨዩ ረዪም ወብዙሕ ሰኖታት ጻንሕ።(4)ሻሞት።ሻሞት ጥራይ እት ሃላ ሰዓርሰዐሮ ቱ ።(Green)ወክም ባሽላ ጻሊም መስል።ወላዶል እንደ ሽምጥጥ አበልካ ታሐሼ ወትቅሕም።(5) ጉም። ለፍሬሁ ክም ባሽላ ክምሆላይ ቱ። (ቡናዊ)ትኩም ወጥዑም ቱ።(6) አልገን። ዕጫዩ ረዪም ሰዐርሰዓሮ ወክም ባሽላ ጨብላይ(Gray)መስል።(7) ምልሕጣ። ዕጨዩ ምግባይ ብጥረት ለቡ እንደይ በሽል ማጺጽ ወሐር ክም ባሽላ ለሕብሩ ሸግራይ ወጥዑም ወማይ-ማዮ ቱ።(8)ዓጋም። ምግባይት ብጥረት ለቡ ጥራይ እት ሀላ ምጽጽ ልብል ወክም ባሽላ ላቱ ጥዑም ወትኩምቱ።(9)ሐሖት። ምግባይት ብጥረት ለቡ ጥራይ እት እንቱ ሑድ ምጽጽ ልብል ወልምሉምቱ።(10)ድለብ። ዕጨዩ ማራ ረዪም ቱ ። ወላፍሬሁ ጸዓዳቱ ወትማጽጾ ወክም ማጻጽክሁ ለፍረተቱ ጸላም ፡ታ።(11) ሸሓጥ። ጅንስ ዕጨይቱ ወፍረሁ ልትባላዕ።(12) ክርታዕ። (13) ክዕን። እሊ ሓንቴ ኣርድ ልትረከብ ወልትባላዕ።(14) ሕምጢጥ። ጅንስ ዕጨይቱ ወፍረሁ ልትባላዕ። (15)ለሸም። ፍሬሁ ልትባላዕ።(16) ሽልሕ። ፍሬሁ ልትባላዕ። (17) ረኩብ። ጅንስ ዕጨይቱ ወፍሬሁ ልትባላዕ።(18)ሕካዕ። እትላ ክምሰልሁ ልትባላዕ። (19) ሓፉለ። ፍሬሁ ልትባላዕ።(20)ጭቀምጦ። ረዪም ቃጢን ኣቅሹን ቡ ወፍሬሁ ልትባላዕ።(21) ሸማገ ። ሓንቴ ኣርድ ልትረከብ ወፍሬሁ ልትባላዕ።(22)ዓንጎ። እትላ ክምሰልሁ ልትባላዕ። (23)ቡን ጥልያን። ምግባይት ብጥረት ቡ ወፍሬሁ ጻሊምቱ።(24)ከፍት። ቃይሕ ቃጠፍ ቡ ክም ሻሂ ልትሰተ። ጅንስ መዓር ።(1)መዓር ንህብ።(2) መዓር ቃደር።(3)መዓር ሕንጁር። ጅንስ ሓመሊት።(1)ገርጃጃማ። እት ግራህ ባቅል።(2)ሳታር። እብ ትግርኛ “ሓምሊ ኣድጊ” ልትበሀል።(3)ሓምሌ ዓለም።(4)ሓምሌ ሺመኑ።(5)ሓምሌ ግደይ በሉ።(6)ሓምሌ ሰብ እግል።(7)ሓምሌ ቅጣብ ።(8) ሓምሌ ኣቆራራ። ወምን እሊ ወተሓት ላእንቅሞ ዕጨይ እሊ ሃየኒ እማት ወመርዒ እግል ስሕኖ ተነት ልትናፋዓ እቡ ወግሩም ጼና ቅዲት ቡ። ወእሊ ጼና ምንላ ከሚካል ለቡ ሳቡን ጎሮብ ለሔሳቱ። ወኣሳሚሁ እሊ መስል ቱ። (1) ተሰስ፣ ጸሓት፣ ኣልገን፣ ጻሮብ፣ ጽሕዲ፣ ዕጨት ልደት ምን ጽሕዲ እንዴ ትቃራጫት ማጽእ ዐለት፡ ወሓቆሁ ትትሰርጌ። ክእና ክም ኣሜሪካ ወኤሮጳ ሰብ ሰናዐዩ ኢዓላ ዕጨይ ልዳትና። ወብዙሕ ሀላ ለኢሀደግዎ። ጸሓት እት ማይ እንዴ ኣትሃራኣካሁ እግል ሕማም ዕንታት ስራይቱ። ክምሰልሁማ እሊ ለተሌ ዕጨይ መንፋዓትቡ። (1) ሽብጥ። እሊ ጅንስ ዕጨይ እሊ እግል ሓጺብ ልባስ ክም ሳቡን ንትንፋዕ እቡ። ወማራ ዓፍር።(2)ቅንጪብ። እት ዓድና እማትና፡እት ማቅሎ ወመጎጎቱ ለሰንክታ። ከሐትሓቴ ዶል ለመጎጎ ኣከይ ኣደብ ዋዳ ምን ገብእ ካላጣይታ ዕንታቱ ዳፋና ምን ገብእ ዎፍርሽክሽክ ቤላ ምን ገብእ ላሊ እማትና ቅንጪብ እንዶ ወዳያ እቱ ልትመዬ። ወሓቆሁ ኣደቡ ሓድግ ካግርም ዎልስልስት እንገራ ለፈግር።(3)ኦጎል። እሊ ናፍዓቱ እት ጎሮብና ጻልዕ ፋግራ ምን ገብእ ለዶል እማትና ወአበችና ሰኒ ሰበት ለኣሙሮ ኣርዎ ወታማም ገድእዎ ወእታ ጸልዓት ምን ሓቴ ኣስክ ሰልስ ምዕል ጻንሕ። ወሓር ላጸልዐት ኣጊድ ቃንብብ።(ታሓዬ)እሊ ለሔሳ ኣንቲባይቲክ ስራይቱ። እት ዓዶታት ምውዳቅ ጸሓይ ዎሮ ሓኪም እንዶ ትማህራቱ ስራይ ላልትመራመር። እሊ ልግባእ ዲኢኮን እት ዐድና ረቢ ለሀበዮምታ ፈሀመት ወኣምር እባ ልትናፉዕ። ወክምሰልሁማ እላ ቃጥፈት እላ እግል ጸልዓት ኣሓ (ጥዕምቶ) ስራይታ።(4)ከፍት። ላቃጣፉ ቃይሕ ቱ። ከእማትና ባራድ እንዴ ታካያ ለማይ ግሩም ህብሊሾ ክም ቤላ ሰለስ ዎክ ኣርባዕ ቃርፈት ለኣትያ እቱ ለዶል ክም ሻሂ ቃይሕ ገብእ ወልሰቴ። ወእግል ዓፍየት ሰኒቱ።(5) ወግሬ። ዝያዳ እማትና ወክድ በዐል ክም ኣታ ካስልቃ እግል ሊዳያ ዶል ሓዝያ ለዕትሮ ክም ግሩም ታሓጻበት እብ ታናን ወግሬ ትትዓጣን።(6) ጨዶ። እሊ እግል ሜስ ገብእ። (7) ጋባ። ግሩም ብጥረትቡ ፍሬሁ ልትባላዕ፡ ወላቃጣፉ ስራይ ቆብቱ።(8)ልባን። እሊ ዕጨይ እሊ እት ምድር መንሳዕ ባቅል። ልባን እት ሃይገት እት ምውዳቅ ጸሓይ ሸንከት ኣርድ ብሊን ጋዕራርብ ለሃላ ኣካናቱ ቱ ቱ። (9) ጻብር። እሊ ሰኒ ግሩም ዳዋቱ። ሳቡዕ ዮም ልትሰቴ ሓቴ ወክድ ዲብ ሰነት። እሊ ሃዬኒ ከረም እት ተኣቴ በለስ እንደይ ትጥዕም፡ ልትሰቴ። እክል ሓዲስ ክም ኣታ ልትሰቴ።እግል ሚ ክል ዶል እግል ከብድ ዋጅዕ እግል ኢላምጽእ።(10)ማጽ። ማጽ እግል ኣጽረዮት ኣንጃብ ንትናፋዕ እቡ። ወህቱ ምን ተሰስ፣ ወግሬ፣ጉም፣ፈረፈር፣ዓዳይ ልትቃንጫብ። ክምሰልሁማ እት ዐድና ሃይገት ላናፍዕ ስጋ ዔቶት ከደን ሀላ ። እሊ ሓሪት ዶል እንዴ ኣርሓብና ነሃድግ እቡ። ከዐድና ሃይገት መንሳዕ ማራ ወጂበት ዕምርት ወእምርት ድራር ጋሻ ታ። ከገድም ኣና እለን ለእለን ኣምር እግል ህጅክ ከረኮ ከሀለኮ። ካጌጋ እግል ታርቱዕ ዎእግል ተምሁሩኒ እትዕልጣጥኩም።
ኑራ ዐውተ።
ክቡር ዶክቶር የጊን
ላክቱብካ ክም ቃርኣኮ ሓቴ እቼ ላጀረት ጋሪት ሰበት ፈቃድኮ እብ ሰሓቅ ክርፍ እቤ። ሓቴ ክረም ኣና ዎቅድሳን ሓደምበስ (ወለት ሕቼ ለተሱስ) በለስ እግል ንእረ እት ገርሃት ኣሰሪታት ፋርርና። ማብዝሑ ለበለስ ዲብ ጃፋፊር እንደይ ገብእ እት ክረስ ዓላ። ምሉእ እብ ምሉእ ኣግል ዓረ እቡ ላኣቅሹን በለስ እንዶ ጀለፍኮ (ሻልዓኮ) ከእት ረኣስ ኣድ ሕድ እንዶ ኮሞርኮሆ (ኣንጻፍኮሆ) ገበይ ኣፍገርኮ ምኑ። እግል ቅድሳን “ገድም ሓልኪ ኣዜ ሚለመስል በለስ ምን ከረስ ላበለስ እግል ለፍግር ቱ ካሻሓንኪ ኣዳሊ” እበላ። ሽንካርዬ ራፍዓኮ ዎሸንካትላ ንዕመት በገስኮ። ደኣም እት ሰር ገበይ ክም በጽሓኮ ኣንጃልሓጥኮ ዎኣብ ፈናዲዬ (ፈንዶቼ) ኣታ እሾክ ኣጅጋሕኮ። ኢላዓል ዎኢተሓት ገብኣኮ። ቅድሳን “ዎሃሎየ ኣና ዎሰደኮካ ደኣም እብ ኣያ እግል ዓረ እብካ” ተለኒ። ኣማና ቱ ኣና ማራ ሪምኮ ምና ካዓልኮ። ዎላ ሽንካራ ምን ደርበ እቼ ኢተዓረኒ። “ኣዜ ገድም ኣካጃህ እት ኣላ ኣካን እግል ኦውዓል ዎእግል እትመዬ ኢኮን” እቤ። ዎኤማን እንዶ ወደኮ ኖሼ እግል እቅናጽ ፈተንኮ። ደኣም እግል እቅናጽ ምን ገብእ እብ እደዬ እግል ኣተንክብ ዓላ እልዬ። ደኣም ላእሾክ መጽባጢ እዴ ከልኤኒ። እግል ማጽበጢ እርከብ እብ ሑድ ሑድ ላእሾክ ነወኮ ዎዲብ መከለሲ እግል እቅናጽ ቃደርኮ። ዎእብ ሰብርዬ እት ሓናክሽ ምና ድባዕ ፈገርኮ። ኣበካ ልርኤኒ፣ በለስ እግል እጫፋልቅ እት እብል እግል ኖሼ እንዶ ጫፋላቅኮ ፈገርኮ። ክም ፈገርኮ፣ ቅዳሳን “ሓሎ ኣሳናይ ፋጋርካ፣ ኣዜ ኣክርር ዎላ እሾክ እግል እንቃብ ምንካ'” ተለኒ። እብ ከብጄ እታ ምድር ኣክረርኮ ዎክም ወኣት ብራም ላናቅብ ምና ላኣሾክ ምን ኩሉ ነፍሼ ናቃበቶ ዎሽባህ ሕስ በለስኮ ሕሻካ። ደኣም ማራ ማጻት ሰበት ዓለት እቼ እት ሓንክሽ ቤት በጽሓኮ። ኣስተምቡረት ከር ዎብረከት እግል ኢበል እቡ ላሓስብኮ እግል ኖሼ ኣስተምቡረት ገብኣኮ ዎላሻሓንዬ ክልሕ ክልሕ እት ልብል እብ ብራቁ ዓድ ኣታ። ገለሁ ለእሾክ ኣዜ ገለ እዋን ቅሩብ ዲብ እዴዬ ዓላ።
ፍቲት፡ኑርያ፡ዐዉቴ፡ከንተባይ፡ዑቅባምኬል፡
ሰልፍ፡ኩሉ፡እብ፡ዕጨይ ከደን ወፍሬ ከደን፡ላከትብክዮ፡ክቱብ፡ቃርዓኩዎ፡ዎብዙሕ፡አፍረሔኒ፡ካኬርኪ፡ልብዛሕ፡ዎክምሰልሁ፡ለመስል፡ክቱብ፡እብ፡ድግማን፡እግል፡ትከተቢ፡ረቢ፡ዕምር፡ጥውል፡ዎገድ፡ብዙሕ፡ምስል፡ሙሉእ፡ዓፍየት፡እግል፡ለሀበኪ፡ትምነቼ፡ቱ።
አዜ፡እት፡ላክቱብኪ፡እግል፡ኣቅብል።እሊ፡ዕጨይ፡ከደን፡ወፍሬ፡ከደን፡ላእሉ፡ሳመኪ፡ብዙሕ፡ኣትፋቀደኒ፡እግልሚ፡ገሊሁ፡ላልትዓረግ፡ዕጨይ፡ካራ፡ደዓሮተት፡ዓድ፡ቡላ፡እት፡ገለብ፡ለሀሌት፡እንዶ፡ዓርኮ፡እታ፡ ደዓሮ፡እት፡እባልዕ፡ዎእግል፡ሑዬ፡ወርዕሰብ፡ዎወድ፡ሓልቼ፡ቀሌቴ፡(RIP)ደዓሮ፡እት፡እክረ፡እሎም፡ ምን፡ዎሮት፡ቅሽን፡እት፡ብዕድ፡ቅሽን፡እት፡እትዓዴ፡ላቅሽን፡ሰሓትኩዎ፡ዎእብላ፡ፌንዶቼ፡ላምድር፡ዛባጥኮ፡፡ዎልብዬ፡ጠልመኒ(fainted)፡ዎሓቴ፡እሲት፡ስምጥላ፡ዳዓሮተት፡ነብር፡ለዓለት፡እት፡ትስዔ፡፡እብ፡ማይ፡መጽኣት፡ዎማይ፡ክም፡አስተተኒ፡ሓሰሰኮ፡ዎቤት፡እት፡እንገይስ፡ወርዕሰብ፡ዎ፡ቀሌቴ፡ኤተስእል፡እት፡ልብሎ፡ኣትፋረረሀውኒ፡ዎ፡ኣናማ፡ኢአስልኮ፡ደአም፡እት፡እመጽጽ፡መየኮ።ፋጅራታ፡እምዬ፡ዎላ፡እሲት፡ላማይ፡አስተትኒ፡እት፡ገበይ፡ዋጃሀያ፡ዎእግል፡እምዬ፡ለውልኪ፡ደሓን፡ጋብኣ፡እት፡ትብል፡ሳኣላታ፡ዎ፡እምዬ፡ሚጋብኣ፡እትብል፡ሰአላታ፣ዬ፡ኢአሰኤለኪ፡ረቢ፡አፍገረኪ፤ማሌ፡ምንና፡ደዓሮተት፡ዓድ፡ቡላ፡ክም፡ቨግለት፡ትብ፡እንዴ፡ቤላ፡ወድቃ፡ቴላ።
ካደዓሮ፡ዎሻግላ፡በለስ፡ዎምልሕጣ፡እት፡ትብሊ፡አያም፡ንእሼ፡አሓ፡እት፡አዉዕል፡አትፋቀድኪኒ፡፡ዓቤ፡እት፡ከራ፡ደብር፡ስታ፡ላዕጨይ፡በለስ፡ሓጫይር፡ዓላ፡ካሽንካር፡ኢለትሓዜካ፡እብ፡ፋስ፡እንዴ፡ወዴካ፡ዎሮ፡ቅሽን፡በትክ፡ዎክም፡ወድቃ፡እልካ፡ላበለስ፡ብዙሕ፡ዓቢ፡ዎራዊ፡በሀለት፡ብዙሕ፡ማይ፡ብእቱ፡ካክልኤ፡ወይ፡ሰለስ፡በልሰት፡ወክድ፡በልዕ፡ዳርጋ፡ጸብሕ፡ቱ።በዲር፡ኣበችና፡በላዋ፡ክልኦት፡ምን፡ረአስ፡ዎቅምብር፡በለስ፡ጻብሕ፡ቱ ።
ገደም፡ሓቴ፡ሓጀት፡ራሳዓኪ፡አብዕብኪ፡ህብቴስ፡ወድ፡ወርዕስብ፡ብዙሕ፡ኣቅጥፊት፡ዎኣቅሩድ፡ስራይ፡አምር፡ዓላ።ካ፡ገሌ፡ምንላ፡አብዕብኪ፡ ላአመሀርኪ፡ኢሰመኪ፣ አናማ፡ብዙሕ፡ኢትመሀርኮ፡ምኑ፡ደአም፡ቩልዕት፡ላትበሀል፡ቀጥፈት፡እግል፡ጸልዓት፡ክምስልሁማ፡ዎሮት፡ቅርድ፡እግል፡ሓናት፡ክም፡ገብእ፡ዎቃጠፍ፡ክስራ፡እግል፡በሓቅ፡ለመስል፡ሕማም፡ቀርበት፡ክም፡ገብእ፡እርኡዬ፡ዓላ።ደአም፡ላስራይ፡ኩሉ፡አመረዮ፡ምን፡ገብእ፡ሰፍድ፡ሰበት፡ልብሎ፡ኖሶም፡ሀይቡካ፡ደኢኮን፡ኢለርኡካ፡ቱ።ካሰበት፡አብዕብኪ፡ገሌ፡ኣቅጥፊት፡ዎኣቅሩድ፡ስራይ፡እርኡኪ፡ምን፡ገብእ፡ሀቢ፡ደኢኮን፡ኢተርኢ፡ዎደሓንኪ፡፡
ደ/ር፡የጊን፡ወድ፡ህብቴስ፡
እናስ፡መንሳዓይ።
ወለቼ ኑርያ ሰኒ ነብሪ :: ሓቴ ዶል ኦሮ በዐል ሃድጋይት ኢትዮጽያይ እግል አቡዬ ረቢ በሊስ ወሰኣል እግል ኒዴ ስማሕ እልዬ ቤሎ :: ኣቡና ረቢ ሃዬ ሳምሕ ቤሎ:: ካሚቱ ገለሆም ውሩያም ሓልዬት : ከትበት : ገጠምቲ: ደርሰት: ገኣው ወገለሆም ሓቴ ኢተሃየቦዮም ቤላ ካትሳአለዩ :: ኣቡና ረቢ ሃዬኒ ክል ኦሮ ህያቡ ቡ:: ገለሁ ለህያቡ እንዴ ኣማራ ልትናፉዕ እቡ :: ወገለሁ ከጅል ካሓብዖ ወገለሁ ለህያቡ እንደይ ኣምሮ ሓልፍ እቡ:: ወእንታማ እላ እንታ ፋዳብ ጋዜጠኛ እንታ ማሚ ቤሎ:: “ትክክል ትክክል ” ኣማንቱ ኣማንቱ ክል ኦሮ ፍንቱይ ህያብ ቡ እት ልብል ኣቡና ረቢ ሓማዳ :: ወለቼ ኑርያ እንቲማ ህያብ ብኪ ወላ ህያብ ወድ ብክሩ ረኤና ካኣሳናይኪ ወኣሰናይና እብለኪ::
ወለቸ ኑርያ፡
እብ እሊ “ዕጨይ ከደን ወፍሬ ከደን” ላብል ክቱብኪ ሰበት ኣትፋጋዕኪና ከርኪ ዎገድኪ ልብዛሕ። እሊ ክቱብኪ ናይ ንእሽና ኣትፋቃደኒ እትላ ኣድብር ሃይገት ምስል ዓጣል ወኣሓ እት እንውዕል ወፍሬ ከደን እት እንላቅም። ማሻላህ ሃይገት ርዝቅት ዓለት።
ገረዝገሄር በኪት