ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ ወድ ፡ ቴድሮስ (መንሳዕ ፡ ቤት ፡አብረሄታይ)

እብ ፡ ሙሴ ፡ በኪት።

January 31, 2020

  ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ ወድ ፡ ከንቴባይ ፡ ቴድሮስ ፡ ዲብ ፡ ፍንጌ ፡ ሰነት፡1815፡ ዎክ፡1820 ፡ ዓመት ፡ ምሕረት ፡ ትወላዳ። አቡሁ ፡ ከንቴባይ ፡ ቴድሮስ ፡ እት ፡ ፍንጌ ፡ ሰነት ፡1844-1848 ፡ ምን ፡ ናይብ ፡ ሐሰን ፡ እድሪስ ፡ ወኪል ፡ መንገስ ፡ ቱርክ (ቱርኪ)፡ እት ፡ ባጽዕ ፡ ለዐላ ፡ ትሻያማ፡፡ (ሐሰን – እድሪስ ፡ ምን ፡ 1844-1849 ፡ ናይብ ፡ ዐላ።)  ከብእምነት ፡ አቡሁ ፡ እንደታማማ ፡ ዎክ ፡ እንደ ፡ ወካላ ፡ ዘማቴ ፡ መርሕ ፡ ዎ ፡ ዐድ፡ ሰርዕ ፡ ፍርድ ፡ ሀይብ ፡ ዐላ። ብእምነት ፡ ምን ፡ ንእሹ ፤ ፋርስ ፤ እሳታት ፤ ሓጥር ፤ ዎ ፡ ህምራሪብ ፤ ሰበት ፡ ዐላ ፡ እት ፡ ልዳቀብ ፡ መጻ ፡ ከገለ ፡ ምን ፡ መንሳዕ ፡ ቤት ፡ አብረሄ ፡ ትጋደበዎ ፡ ከእብ ፡ ኦሮ ፡ ወድ ፡ ዕንክር ፡ ለልቡሎ ፡ እናስ ፡ ወረዛ ናይ ብእምነት ፡ አቅተለው። ዎእባ -እባ ፡ ብእምነት  ምን ፡ ሰነት ፡1855፡ አስክ ፡ 1868 ፡ ናይ ፡ ምድሪ ፡ ባሕሪ (ኤርትራ)፡ ገዛኢ  ለዐላ ፡ ደግያት ፡ ሃይሉ፡ ተወልደመድህን ፡ እንደ ፡ ገሳ ፡ ጠርዓ፡፡ ከእግል ፡ ጀሃድ ፡ በዐል ፡ መሰለስ ፡ ላሺመት ፡ ለዐላ ፡ ዎ ፡ እግል ፡ ወድ ፡ ዕንክር ፡ አትሐበሰዮም። (ደግያት ፡ ሃይሉ ፡ እብ ፡ ሃጸይ ፡ ቴድሮስ ፡ ለካልእ ፡ ናይ ፡ እትዮጵያ ፡ ቱ ፡ ሽዩም ፡ ለዐላ።) ጀሃድ ፡ ላቱ ፡ ወልዱ ፡ እት ፡ አካኑ ፡ እግል ፡ ልትአሰር ፡ ሰበት ፡ ራምቃ ፡ ዐዱ ፡ አቅበላ። ዎ ፡ ሐቆ ፡ 4 ፡ ሰነት  ወልዱ ፡ እግል ፡ ጀሃድ ፡ ዎ ፡ ወድ ፡ ዕንክር ፡ ምን ፡ ቤት ፡ ሐብስ ፡ ትፋታሐው ፡ ከዲብ ፡ ገለብ ፡ አቅበለው። እሊ ፡ ልግባእ ፡ ዲኢኮን ፡ ሃጸይ ፡ ቴድሮስ ፡ ዲብ ፡ ሰነት፡ 1868 ፡ ክም ፡ ሞታ ፡ እታ ፡ አካኑ ፡ ሃጸይ ፡ ዮሃንስ  (ለራብዕ) ፡ ወድ ፡ ደግያት ፡ ምርጫ ፡ ሹም ፡ ተንበን ፡ እት ፡ ሰነት ፡ 1871፡ ናግሳ። ከእግል ፡ ደግያት ፡ (ዎሓር ፡ ራእሲ) ለትበሀላ ፡ ሃይሉ ፡ ተወልደመድህን ፡ ምን ፡ ሃጸይ ፡ ቴድሮስ ፡ (ለካልእ) ሽዩም ፡ ለዐላ ፡ እንደ ፡ አስረዩ ፡ ዲብ ፡ አካኑ ፡ ራእሲ ፡ ወልደንኬል ፡ ሰለሙን ፡ ናይ ፡ ምድሪ ፡ ባሕሪ ፡ ( ኤርትራ )ገዛኢ ፡ ወደዩ። ራእሲ ፡ ወልደንኬል ፡ ዎ ፡ አብዕብና ፡ ብእምነት ፡ መሳኒት ፡ ሰበት ፡ ዐለው ፡ ብእምነት ፡ እት  ፡ ሰነት ፡1868 ፡ እባ -እባ (ሽዑ ንሽዑ ) ከበሳ  ፡ እንደ ፡ ፋግራ ፡ ምስል ፡ ራእሲ ፡ ወልደንኬል ፡ ትራካባ ፡ ዎ ፡ ክንትብነቱ ፡ እንደ ፡ ትጋባሳዓ ፡ ዐዱ ፡ ዲብ ፡ ገለብ ፡ አቅበላ። ዎክም ፡ አቅበላ ፡  እግል ፡ አቡሁ ፡ ከንቴባይ ፡ ቴድሮስ “ወልካ ፡ ብእምነት ፡ እንደ ፡ ትሻያማ ፡ ዲብ ፡ ቤልታ ፡ መጽአ” ክም ፡ ቤለዎ ፡ ህቱ ፡ ሀዬ “ ልትነደፍ ፡ እብ ፡ ብጣርዬ ፡ እት ፡ አና ፡ ወርሰኒ ፡ ከአዜ  ፡ ሀዬ  ፡ ሚ ፡ ጋሩ ፡ ወልካ ፡ ትሻያማ ፡ ወልካ ፡ ሞታ ፡ ተአኬ ፡ ምና “ እንደ  ፡ ቤላ ፡ ትናሻጋ ፡ እሉ። ዎሐቆ ፡ እሊ ፡ ራእሲ ፡ ወልደንኬል  ሰለሙን ፡ ምስል ፡ ሃጸይ ዮሃንስ ፡ ትበኣሳ ፡ ከምን ፡ ሓማሴን ፡ ዲብ ፡ ከረን  አውራጃ ፡ ወረዳ ፡ ሐልሓል ፡ ክም ፡ ሻፋታ ፡ ሃጸይ ፡ ዮሃንስ ፡ ለራብዕ (4^th) አክሱም -ገብሩ ፡ ለልቡሎ ፡ እናስ ፡ ዲብ ፡ ሓማሴን ፡ ለኣካ። ዎ ፡ አክሱም -ገብሩ ፡ እግል ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ ጥልበት ፡ ለአክ ፡ ክም ፡ ቤለዩ “አና ፡ እናስ ፡  ሸንከት ፡ ከበሳታት ፡ በቀል ፡ ኢጻውረኒ ፡ አና”  እንደ ፡ ቤላ ፡ ክም ፡ አምሻሻ ፡ መንሳዕ ፡ ቤት ፡ አብረሄ ፡ ለጥልበት ፡ (ቀረጽ) እብ ፡ ገበይ ፡ ከንቴባይ ፡ ናሽሕ ፡ ድምባዛናይ ፡( ጅማጃናይ) ወሐመድ- አበልቲ ፡ ዲብ ፡ አክሱም- ገብሩ ፡ ነድአዋ። ዎሐር ፡ አክሱም -ገብሩ “እሊ ፡ እናስ ፡ በቀል ፡ ለኢትጻውሮ ፡ ለገዚፍ ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት፡ እግል ፡ እርአዮ ፡ ልምጸአኒ“ ቤላ። ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ እናስ ፡ ሐጥር ፡ ሰበት ፡ ዐላ “ገጽዬ ፡ ዎ ፡ ገጽ ፡ ዓቃይታይ እት ፡ ሕድ ፡ ኢገብእ  ፡ ምንዬ፡ ለትትሐዜ ፡ ጥልበታ። ዎ ፡ ጥልበት  ፡ በዲር ፡ ትለአከት ፡  ከብዕደት ፡ ሚ  ሐዜ ፡ እቼ ፡ ሀላ“ እንደ ፡ ቤላ ፡ ኢማጻዩ። እሊ ፡ ክም ፡ ገአ ፡ አክሱም -ገብሩ ፡ ሰኒ ፡ ትቃጻባ ፡ ከዲብ ፡ ሃይገት ፡ እንደ ፡ መጻ ፡ ንዋይ ፡ ዘምታ ፡ ከሓቆሁ፡ ዲብ ፡ ሓማሴን ፡ አቅበላ። ዎ ፡ ዲብላ ፡ ወክድ  ፡ ለሄይ ፡ ከንቴባይ ፡ ቴድሮስ ፡ አቡሁ፡ እግል ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ እብ ፡ እብር ፡ ሞታ። ዎ ፡እትላ  ፡ ሓምስ ፡ ሰነት ፡ ሐቆ ፡ መትሸያም ፡ ብእምነት ፡ እት ፡ ሰነት ፡1874 ፡ ዓመት ፡ ምሕረት ፡ ወርሕ ፡ ታሕሳስ ፡ እት ፡ ሃይገት ፡ ዎ ፡ ድዋራ ፡ ድቁብ ፡ አንቃጥቃጢን ፡( ናይ መሬት ምንቅጥቃጥ )፡ ወዳ። ጋድሞታት ፡ ትሳጣራ ፡ ዎ ፡ ምን ፡ አድብር ፡ ዐባዪ ፡ አግመኤት ፡ (ዓብዪ ፡ እበን ) ፡ እንደ ፡ ሀጋ ፡ ገሌ ፡ አዳም ፡ ቃትላ። ዎ ፡ ሐቆ ፡ እሊ ፡ መንገስ ፡ ምስር  ፡ (ግብጺ) እት ፡ ወርሕ ፡ ሐምሌ ፡ ክልኤሁ ፡ ሰነት ፡ 1875 ዓመት፡ ምሕረት ፡ ከረን ፡ ጸብጣት፡፡ ዎ ፡ እግል ፡ ክሎም ፡ ለከነትብ ፡ ናይ ፡ ሐባብ፣ ብሊን  ፣ መንሳዕ ፣ ዎ ፡ ቤት- ጁክ ፡ ኢቃንጣጣቶም። ዎ ፡ እትላ ፡ ሰነት ፡ እላ ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ ምን ፡ ፍትሕ ፡ መሐሪ ፡ ማዳት ፡ (አናቅጽ) በዳላ ፡ ዎ ፡ ወሳካ። ዎ ፡ ህተን ፡ እለን  ፡ ለታልያ ፡ ተን። (1) እትላ ፡ ወክድ ፡ ለሄይ ፡ ገርሀት ፡ ኖሶም ፡ ለኢዐለት  ፡ እሎም ፡ እግላ ፡ እግል ፡ ሰብ ፡ ግራህ ፡ ከፉሎ  ፡ ለዐለው ፡ ሰር ፡ ምኑ ፡ (ፍርቂ) ፡  እግል ፡ ለሀቦም፡ ሐጋጋ። መሰለን ፡ ምን 10 ፡ ኪስ ፡ እክል ፡ 7 ፡ ኪስ ፡ ሀይቦ ፡ ዎክ ፡ ከፍሎ፡ ዐለው ፡ ምን ፡ ገብእ ፡ 5 ፡ ኪስ ፡ እግል ፡ ልክፈሎ ፡ ተሓጋጋ።  እሊ ፡ ሀዬ ፡ እግላ ፡ ሕጉዛም ፡ መሐገዞም ፡ አቅላላ ፡ እሎም። እግላ ፡ መናበረት ፡  ሐዋኒት ፡ ነብሮ ፡ ለዐለው ፡ (low income people ”tax “cut ) ሀበዮም ፡ እግል ፡ ኢበል ፡ እቃድር። ሑ ፡ ምን ፡  መይት ፡ ሑሁ፡ ልውረሶ። ዎ ፡ እሲት ፡ ሑሁ ፡ ማ ፡ ኖሱ ፡ ሊራሳ ፡ ዎ ፡ ህታ ፡ ምን ፡ ረደ  እሉ ፡ ልህደያ። ዎ ፡ ክሉ ፡ ለእሉ ፡ ሰልብ ፡ እግል ፡ ኖሱ ፡ ልግባእ ፡ ቤላ። በዲር ፡ ለእግሉ ፡ ትሰልብ ( ትማርኾ ) እግል ፡ መንባካ ፡ ዎክ ፡ ወረዛካ ፡ ሰር ፡ (ፍርቂ) ፡ ልትሀየብ  ፡ ዐላ። ( 2) የቲም ፡ ለእታ ፡ ፋታ ፡ ቤት ፡ ልዕቤ ፡ ዎ ፡ ማሉ ፡ ልትዓቃብ፡ እሉ ፡ ደኢኮን  ፡ ሓንቴ ፡ ፍትሕ ፡ ሑ ፡ አቡሁ ፡ እግል ፡ ልግበእ ፡ ኢልትቃሰብ። (3) ሕርመት ፡ ብእሳ ፡ ዎ፡ ውላዳ  ሞተው ፡ ምና ፡ ምን ፡ ገብእ ፡ እታ ፡ ፈራዕ ፡ ውላዳ ፡ እንደ ፡ ተርፈት ፡ አስክ ፡ መይት ፡ እብ ፡ ዳር ፡  ውላዳ  ፡ ትንበር። ዎክም ፡ ሞተት ፡ ዋርሳይላ ፡ ዳር ፡ ርጋዛ ፡ እንዶ ፡ ሓርዳ ፡ እላ ፡ ዳሩ ፡ ሊረስ ፡   ቤላ። ( 4) ፍትሕ ፡ ተቃርብ ፡ ማ ፡ ልትረፍ ፡ ቤላ። ( እሊ ፡ ፍትሕ ፡ ታቃርብ  ፡  ልትበሀል  ፡ ለዐላ ፡ ቁሩብካ ፡ ዎክ  ፡ አዳምካ ፡ ገሌ ፡ ወዳ ፡ ምን ፡ ገብእ ፡ ከምን ፡ ዐድ ፡ ምን ፡ ረይም ፡ ዎክ ፡ ማል ፡ እንደ ፡ ትሳላፋ፡ እግል  ፡ ልፍዴ ፡ ኢቃድራ ፡ ምን ፡ ገብእ ፡ ኣዳሙ ፡ ዎክ ፡ አቅረቡ ፡ ልትጻባጦ ፡ እቱ። ዎክ ፡ ሀዬኒ ፡ ከስሮ፡ እቱ ፡ ዐለው። (Individual responsibility over collective responsibility) ለለትዓጅብቱ!  (5)  ሀዬ ፡ አሐ ፡ ገርሀት ፡ ሰዐረት ፡ (በልዐት) ፡ ምን ፡ ገብእ ፡ ትጻበጥ ፡ ከእንዶ፡ ተዐሸረት (ተቆጺራ) በዐላ ፡ (ዋናኣ ) እግል  ፡  በዐል ፡ ለገርሀት  ፡ እት ፡ ክል ፡ ወአት፡ ርብዕ ፡ ርያል ፡ ልፍደ ፡ ቤላ ፡ ከሰርዓ ፡ (ወሲኑ)። ሐቆ ፡ እሊ፡ እት ፡ ወርሕ ፡ ጥቅምቲ ፡ 9 ምዕሉ ፡ ሰነት  ፡ 1876 ፡  ራእሲ  ፡ ኣሉላ ፡ ወድ ፡ እንግዳ ( ዎክ ፡ ኣሉላ – ኣባነጋ ) “ኣባነጋ” ስም ፡ ፈረሱ ፡ ዐለት ፡ ናይ ፡ ምድሪ ፡ ባሕሪ ፡( ናይ ፡  ዮም፡  ኤርትራ ፡) ገዛኢ ፡ እንደ ፡ ገኣ ፡ ምን ፡ ሃጸይ ፡ ዮሃንስ ፡ ራብዓይ ፡  ትሻያማ። (ኣሉላ  ፡ እግል ፡ እሙ ፡ ለወልደት  በሀለት ፡ ዓባዩ ፡ ኤርትራዊት ፡ ታ፡ ልብሎ። ሰረት ፡ታሪኽ ፡ ጥንታዊት ፡ ምድረ ፡ ባሕረጋስ ፡ እትላ፡ ልብል ፡ ክታብ ፡ ገጽ ፡312 ፡ረኤ/ረኤይ ) ዎ ፡ ሐቆ ፡ ክልኤ ፡ ሰነት ፡ ዲብ ፡ ሰነት ፡1878 ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ እት፡  ቃብር ፡ ከንቴባይ ፡ ሐሰን ፡ ሐባብ ፡ ( ምድር ፡ ዐድ ፡ ተክለስ ፡ ሳሕል)፡ ክም ፡ ገሳ ፡ እታ ፡ ግራሁ ፡ ነጋሲ ፡ ዎ ፡ አሚር ፡ እት ፡ ራእሲ ፡ ኣሉላ ፡ ፈግረው። ብእምነት ፡ እት ፡ ዐዱ ፡ ክም ፡ አቅባላ “ ሺመትካ ፡ ነጋሲ ፡ እግል ፡ ልንሰኣ ፡ ህቱ ፡ ዎ ፡ አሚር ፡ እት ፡ ኣሉላ ፡ ፋግራም ፡  ሀለው” ቤለዎ። ብእምነት ፡ ሀዬ ፡ እንደ ፡ ደንጋጻ “ከአፎቱ ፡ እላ ፡ ከአፎ ፡ ትገብእ“ እንደ ፡ ቤላ ፡ ህቱማ ፡ እት ፡ ኣሉላ ፡ ፋግራ። ኣሉላ ፡ ላታ ፡ እግል ፡ብእምነት ፡ እንደይ ፡ ለትጻረ ፡ አስረዩ ፡ ከሺመቱ ፡ እንደ ፡ ቃንጣጣ ፡ እግል  ነጋሲ ፡ ሸየማ። ሐር ፡ ሐቆ ፡ ኦሮ ፡ ሖል (ዓመት) እት ፡1879 ፡ በቀል ፡ ዎ  ብላይ ፡ ቃሪ (ብላይ ፡ ክቡር ፡ ሸዬም ፡ ለቡሶ  )፡ ለዐለው ፡ ሀበዩ ፡ ዎ፡ “ገቤራይ (ሪሂጸ በላዕ ) እንዶ፡ ገአካ ፡ ንበር“ ቤሎ  ፡ ከበልሰ ዩ። ዎላ  ፡ ሰበብ ፡ ለእቡ ፡ ትደመለዩ ፡ ከንቴባይ ፡ ሐሰን ፡ ናይ  ፡ ሐባብ ፡ መስኒ ፡ ምስር  ፡ ( ግብጺ ) ሰበት ፡ ዐላ ፡ እግልሚ፡ እት ፡ ቃብሩ ፡  ገሳ ? እብላ ፡ ልብል ፡ ሰበብ ፡ እንደይ ፡ ገብእ ፡ ኢተርፍ ፡ እብል ፡ አና። ዎ ፡ እት ፡ ረአስ ፡ እሊ ፡ ክምላ ፡ እትላ ፡ እግል ፡ መፍቃዲ ፡ ናፋዕ ፡ ወድ ፡ ዕትማን ፡ ለትከተባ ፡ ክታብ ፡ ገጽ ፡ ፡112 ፡ ረኤና ፡ ምን ፡ ገብእ ፡ ነጋሲ ፡ ከሳ ፡ እቡ፡ ልብል። ዎ ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ ሔልያይ ፡ (ገጣሚ ) ሰበት  ፡ ዐላ  ኣሉላ ፡ ክም ፡ አስረዩ ፡ እት፡ ቤት ፡ ሓብስ ( ዓዲ ተኽላይ ሓማሴን ) እንደ  ሀላ ፡ እላ ፡ ለተለ ፡ ሕለት  ፡ ሐላ ፡ እግል  ፡ ነፍሱ።

“እሰክባ ፡ ሚ፡ ሀሌኮ ፣ እላ ፡ ላሊ ፡ እብ ፡ ምሴት

ወሰፍራ ፡ ተሀርሰኒ ፣ከብጄ ፡ ነብራ ፡ ክም ፡ ሐዜት።

ወአከይ ፡ መስከብ ፡ ሀርሰኒ ፣ መናጽፍዬ ፡ እት ፡ ከድቤት።

ቅምበት ፡ ባቅየት፡ ሐደግና ፣ ዐድ- አብድላ ፡ ወዐድ- ሕድሬስ።

ወለት ፡ እንደይ ፡ ትትሀዴ ፣ ወሕጻን ፡ ሕጼ ፡ ወቅምቤት።” እባ ፡ ኦሮ ፡ እንክር ፡ አብዕቦታትና ፡ ለሺመት ፡ ሕድ ፡ ፍት ፡ ለብሎ ፡ እታ ፡ ዐለው። ዎ ፡ ውላድ ፡ ከበሳማ ፡ እትላ ፡ ክምሰልሁ ፡ ወዱ ፡ ዐለው። ሕራበት ፡ ክልኦት ፡ ሐው ፡ ሃዘጋ ፡ ዎ ፡ ጸዓዘጋ ፡ እት ፡ ሰነት ፡ 1872 ፡ ንፍቃድ።  አዜማ “ኢወርሕ ፡ ዎ ፡ ኢሰነት“፡ ልትበሀል ፡ ገሌ ፡ እግል ፡ ብእምነት ፡  ለሰዱ  ፡ እት ፡ ራእሲ ፡ ኣሉላ ፡ እንደ ፡ ገሰው “ዐድ ፡ ትማርያም ፡ (ሰብ ሳሕል )፡ እግል ፡ ትውረር ፡ አክላ ፡ ሐሰብካሃታ ፡ ከንቴባይ ፡ ነጋሲ ፡ ዎ ፡ አሚር ፡ ለሱኡሎም ፡ ሀለው“ ቤለዎ። ዎ ፡ እብላ ፡ ኣሉላ ፡ እግል ፡ አብዕብና ፡ ነጋሲ ፡ ዎ ፡ እግል ፡ አሚር ፡ አስረዮም። ሐቆ ፡ እሊ ፡ ኣሉላ ፡ እግላ ፡ ላብብ ፡ ዎ ፡ ፍሂም ፡ እናስ ፡ ለዐላ ፡ አብዕብና ፡ መሐመድ ፡ ወድ፡ ሐሳማ ፡ ቤት -እሽሐቀን ፡ እግሉ ፡ እንደ ፡ ትላካ “ጊስ ፡ ብእምነት ፡ አምጽእ፡ እሉ ፡ እግል ፡ እሸይም “እንዶ ፡ ቤ ላ ፡ እት ፡ ብእምነት ፡ ለአከዩ። ዎ ፡ አብዕብና ፡ ብእምነት ፡ ዲብ መንበር ፡ ሺመቱ ፡ አቅባላ። ዎ ፡ አዜማ ፡ ብእምነት ፡ ዎ ፡ ነጋሲ ፡ ትበአሰው ፡ ከእንደ ትካሰሰው ፡ እት ፡ ራእሲ ፡ ኣሉላ ፡ ፈግረው። ዎ ፡ ኣሉላ ፡ እግል ፡ ብእምነት ፡ በዐል ፡ ዐገብ  ፡ እንታቱ ፡ እንደ ፡ በሌዩ ፡ እት ፡ ሰነት ፡1884  እብ ፡ ድግማን ፡ አስረዩ ፡ ከእግል ፡ ነጋሲ ፡ ሸያማ። ሐቆ ፡ ሐቴ ፡ ሰነት ፡ እት፡ ሰነት ፡ 1885 ፡ ትፋታሓ ፡ ዎ ፡ ክም ፡ አዳሙ ፡ እት ፡ ገለብ ፡  እምበል ፡ ሺመት ፡ ነብር ፡ ዐላ። አዜማ ፡ ምን ፡ ሐዲስ ፡ ነጋሲ ፡ ዎ ፡ አሚር ፡ ምስል ፡ ራእሲ ፡  ኣሉላ፡ ትበአሰው ፡ ከእንደ ፡ ትቃጻበው ፡ እት ፡ ምድር ፡ ብሊን ፡ ገሰው። ሐቆ ፡ እሊ ፡ ዓሳኪር ፡ ጥልያን ፡ ( እት ባካት 1887) ሰምሀር ፡ ዎ  ፡ ሳሕል ፡ ክም ፡ ጻብጠው  ፡ ሕክም (መግዛእቲ) ራእሲ ፡ ኣሉላ ፡ እትለን ፡ለእለን  ፡ ሰመኮ ፡ አውራጃታት ፡ እት ፡ ልቅሕም ፡  ሰበት ፡ ጌሳ ፡ ብእምነት ፡ ምስል  ፡ገሌ ፡ ሰብ ፡ አግጸት  ፡ መንሳዕ ፡ ቤት  ፡ ኣብርሄ ፡ ምን ፡ ጥልያን ፡ ሺመት ፡ እግል ፡ ልሕዜ ፡  ምዱን  ፡ (ባጽዕ ) ገሳ። ከአውል  ፡ እቱ ፡ እንደ ፡ ጸንሓ ፡ ለሔታ ፡ ጥልያን ፡ እግል ፡  ብእምነት ፡  ሸየመቶ  (መን ፡ አምር ፡  እት ፡  ሰነት 1888) ዎ ፡ ክልኤ ፡ ንጋረት ፡ ሀበቶ ፡ ዎ ፡ እለን ፡ እንደ ፡ ናስአ ፡ ዲብ ፡ ገለብ ፡ አቅበላ። ደኣም ፡ ሐቆ ፡ ሐቴ ፡ ሰነት ፡ እት ፡ 1889 ፡ ምን ፡ ሺመቱ ፡ እንዶ ፡ ትካራ ፡ ዲብ ፡ አካኑ፡ አብዕብና ፡ ተስፋምኬል-አፍታይ ፡ ትሻያማ። እላ ስእሊተት እላ እት ሰነት 1889 ላትሰኣለት ታ።

ዎ ፡ መን ፡አምር ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ እት ፡ ፍንጌ፡ 1905 -1907 ዐራፋ። ለእግሉ ፡ ቃዋቃልኮ ፡ አክትበት ፣

• ድግም ፡ መንሳዕ ፡ ዎ ፡ ፍትሕ ፡ መሐሪ ፤ መፍቃዲ ፡ ክታብ ፡ እግል ፡ ናፋዕ ፤ ኢጣልያዊ ፡ መግዛእቲ ፡ ኣብ ፡ ኤርትራ ፤ ወላ ፡ ዓሞታት ፡ ምንላ ፡ ነጋውስ ፡ ዎ ፡ ራእስታት ፡ እትዮጵያ ፡ ለትሸየመው ፡ ወላ ፡ ትቃንጣው ፡ ዎላ ፡ሞተው ፡ እቱ ፡ ዎ ፡ መናግስ፡ ምስር (ግብጺ) ዎ ፡ ጥልያን ፡ ዲብ ፡ ኤርትራ ፡ ለአተያ፡ እቱ ፡ ወክድ፡ እንደ ፡ አትሳነንኮ (ኣገናዚቤ) ለረከብኮሆ ፡ ቱ። እታ ፡ ድግም ፡ መንሳዕ  ዕለት ፡ ዎ ፡ ዓመት ፡ አለቡ ፡ እምባላ ፡ ዘበን ፡ ሃጸይ ፡ ፍላን፤ ራእሲ ፡ ፍላን ፤ ለሰነት ፡ ትርክ ፡ አተታ ፡ ታ ፤ ለሰነት ፡ ጥልያን ፡ አተታ ፡ ታ ፤ ለሰነት ፡ ምስር ፡ አተታ ፡ ታ ፤ ሌጣ ፡ ልብል። ከላ ፡ ዓሞታት ፡ ምን ፡ ብዕድ ፡ አክትበት ፡ ዎ ፡ ጉግል (Google) እንዶ ፡ ቆቃልኮ ፡ አትሳነንክዎ (ኣግናዚበዮ) ከአርትዖቱ ፡ ምንኩም ፡ ቱ።  ወላ ፡ ስእሊ ፡ ናይ ፡ ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ ምን ዓድ ፡ እንግሊዝ ለለአካ ፡ እቼ ፡ ወድ ፡ ሎቢነት ፡ እብ ፡ ስምዬ ፡ ዎስምኩም ፡ ኬሩ ፡ ልብዛሕ፡ እብል።
• አትአመሮት።  ከንቴባይ ፡ ብእምነት ፡ እሱር ፡ እንደ ፡ ሀላ ፡ እግል ፡ ነፍሱ፡ ለሐለዩ ፡ ዎ ፡ ሞቅሕ፡ (ሰልሰለት እስሮ) ኣሉላ ፡ እት ፡ ቃብብ (እናነዓቀ) እታ ፡ ቤት ፡ መሐቡስ  ፡እንደ ፡ ሀላ  ፡ ለሐልዩ ፡  ሕላይ ፡ እትላ ፡ መጽእ ፡ ወክድ ፡ እግል ፡ አፍግሮ ፡ ቱ።