እግል ምህሮ ዎህጅክ።

እሊ ዮም ኣቃርቦ ለሀሌኮ ክቱብ ምን ሰለስ ምስምሳ ለተኣሳሳ ቱ።

፩፡ ህግያ ትግሬ በዴ ሰበት ለሀሌት  እብ ክቱብ ሰልፍ ነፍቬ እግል ኣትፋቅድ ዎእግል እትመሀር ዎክሞሰልሁማ እግል ሓውና ዎ ሓዋትና ህግያ ትግሬ እግል ኢልትራስዖ እብ እሊ ሓጪር ክቱብ እግል እትሃጀክ ምስሎም ሓረኮ።

፪፡ እት computer  እብ ፍደላት ግእዝ ከቲብ ኣዜ እትላመዶ ሰበት ለሀሌኮ ሓቴ ንኢቭ ምዕራፍ እግል እክተብ ብዙሕ ወክድ ነስእ ምንዬ። ደአም ሀዬ Practice makes perfect ላልብል እምነት ሰበት ላብዬ ዋላ ሶዖታት ልንሳእ ደኢኮን ምን ከቲብ እግል ኢእብጠር ዋላ ብህል ሀሌኮ።

፫፡ እት ላሓልፋ ሳምን እግል እዛወር ጃፓን ላልትበሀል ዓድ ጋይስ ዓልኮ፡ ዎእሊ ዓድ ብዙሕ ሰበት ላዓጅበኒ ላእሉ ረኤኮ ዎላእሉ ሰምዓኮ እግል ውላድ ዎ ኣዋልድ መሓበርዬ እግል ኣትካፍል ሓዜኮ።

ከሰበት እሊ እብ ሓጪሩ ላእሉ ረኤኮ ዎ ሰምዓኮ እግል ኣትካፍሌኩም ክቡድ እቼ ሰበት ለሀላ ከበቶ ምንዬ።

80  ምን ምእት ዓድ ጃፓን አድብር ቱ፡ ዎክምሰለሁ ማ ጃፓን እብ ሰላማዊ ኦቅያኖስ፡ በሓር ጃፓን ዎ በሓር ምፍጋር ቻይና ክብት ታ። እሊ ኣብሑር ምስል ብዝሓት ዓዶታት እግል  ትራከብ ዎ ትንገድ  ብዙሕ ናፍዓያ። ሰበት እሊቱ ናይ ጃፓን ኢኮኖሚ ክብ ላቤላ ላቡ ምስምሳ።

እት ጃፓን ኣንቃጥቃጢን ምድር( Earthquake) ፡ እሳቴ ጎመራ (Volcanoes)፡ ዎ ሴረፍሬፈት በሓር Typhoon)፡ ሉሙድ ቱ።  ደአም  ጃፓን  እሊ ሒለት ፍጥረት (Natural disasters) እግል ልትጻወሮ ብዙሕ ዎባቅዕ ቴክኖለጂ (Technology) መሀዘው። ዎሮት ብዙሕ ላዓትዓጀቤኒ አድብር እንዴ ቀደው መካይን ዎ ባቡር ላሓልፍ እቡ  አግቡይ-ታነልስ (Tunnels) ፈጥረው። ክምእሊ እት ጃፓን ላረኤክዎ ታነልስ ርኢ ኢኣና።  ዎሮት ኣና ላሓለፍኮ እቡ ታነል ሓምስ ኪሎመተር ገብእ።

እት ጃፓን ክልኦት ዓባዪ ዲን ሀለው። ቪንቶ (Shinto) ዎ ቡዲዝም (Buddhism ). ናይ ዓድ ጃፓን ሺንቶ

 ላለመልኮ እቱ አካን ሽራይን  (Shrine) ልትበሀል። ዎ ቡዲስት ላለመልኮ እቱ ኣካን  ተምፕል(Temple)  ልትበሀል። እት ጃፓን ላፋጣራ ዲን -ቱ።  እት ክል መዲነት ዓቢ ቤት አምልኮ ሀላ ፡ዎእት እሊ ቤት አምልኮ ብዙሕ ዓሞታት ላዋዳ ዓዶታት፡ ልትረኤ፡ እብ ሓጪሩ ድግም ጃፓን እቱ ረኩቦ። ገሌ ሙሁራም ሺንቶ፡ዲን ኢኮን፡  እት ጃፓን ላፋጣራ ዎምስል ናይ ጃፓን መምበሮ ዎ ዓዶታት ላመስራታ ዓዶታት ቱ ልብሎ።   ህቶም እብ ካሚ እስፒርችዋል ቢንግስ (Kami spiritual beings) እት ፍጥረት ላልትረከቦ፡ ጋራት ካራ ሓሺል  ወይ ነለት  ለመስሎ ሕያየት ወይ አዳም  ለክብሮ ወይ ለመልኮ እግል ኒበል እንቃድር ።

ስምጥ ክል ሽራይን ብዝሓም ሻቃጦ ክል ጅንስ አግርበት ላለዘቡ ሀለው  እሎም ቫቃጦ ማራ ላውሃም አዳም ቶም፡ ምን ትዛቤ ዎምን ኢትዛብ ክል ዶል ሰግዶ ሌጣ።

                                        ዎሮት ስእሊ ሽራይን (Shrine) እት ጃፓን።

                    ስእሊ ቅዱእስ ሓሺል                                                              ስእሊ ናላት

እት ቀደም ክል ቤት መቅደስ ጃፓን በሀለት ቪንቶ ሽራይን (Shinto Shrine) ፡ ዎሮት ባብ ፡ወይ መንገት ለመስል ቶሬ ገይት (Torii gate) ላልትበሀል ሀላ። እሊ ፍንጌ ላቅዱስ፡ ሽራይን (Shrine) ዎናይ ክል ምዕል መምበሮ (earthly) ለሀላ ግን ቱ። ክምሰል እት ክል ቤት ክስታን ቃጭል ወይ መስቀል ላልትረኤ ፡እት ክል ቭራይን ማ ክል ዶል ቶሬ ገይት ሀላ። እሊ ግን ቀደም ሕልፈትካ፡ ዎ እት ላሽራይን አቲካ፡ ሰልፍ እዴካ ዎ ገጽካ ትትሓጸብ፡ ዎ አፉካ ገጽግጽ፡ ለዶል ጼሬካ በሀለት ቱ፡ ዎእትላ ሽራይን እግል ትቅረብ ቃድር። ላባዝሓ ቶሪ ገይት እብ እጨይ ሽቁይ ቱ ፡ዎሕብሩ፡ሕበርበሮ ናይ ቀይሕ ዎኣራንሺ  (Vermillion)  ቱ። እሊ እት ጋድም፡ አድብር ዎ በሓር ልትረኤ። ሓቴ ላእላ ረኤኮ እት በሓር ላዓል ዎተሓት ላትብል ቶሬ ገይቶ እት ስምጥ ሆሬሽማ እት ገዜረት ቢያጅማ ትትረከብ።

                                             ስእሊ ዎሮት ቶሪ ገይቶ ( Torii gate)

አዳም ሰኒ ማርሓት ዓለው ምን ገብእ ክም ሞተው ልከበሮ ዎልዘከሮ። ዎክምሰለሁማ  እግል ገለሆም ቭራይን ልትናደቅ እሎም። ዎሮት እሙር ማርሓይ ጃፓን መጂ ጂንጎ  ልትበሀል፡ እሊ እናስ ብዙሕ አፍታሓት ዎ ዓዶታት ኤሮጳ ክም ልትለመድ ዋዳ። ዎሮት ጋር ህቱ ላአምጻአዮ ስታይ ነቢት ቱ። እሊ እናስ ክም ሞታ እብ ስሙ ዎ ስም እሲቱ ዎሮት ዓቢ ሽራይን ናዳቃ፡ ዎእት ስምጥ እሊ ቭራይን ብዙሕ ባራሜል ነቢት (wine)ዎ ሳኪ (Sake) ክሩይ ሀላ።ገሌሆም ሰብ ጃፓን ሳታይ እናስ ዓላ ክም ሞታማ እግል ልስቴ  እንዴ በለው ካርያሙ እሉ ሀለው ልብሎ::

አዜ እብ ሰብ ጃፓን ሑድ እግል ኢበል።

1.  እት ጃፓን አዳም ብዙሕ ዓሞታት ነብሮ። ናይ ነቢር ገምጋሞም(average)  ሳማንያ ዎኣርባዕ ዎሰር ዓመት (84.5) ቱ። ዎሮት ጋር ብዙሕ ላነብሮም ኡከቶም (diet)ቱ። ሰልፍ ኩሉ ላእሉ ነሱእ ንኡሽ ቱ፡ ክምሰልሁማ ላእቡ ልትመዎኖ ቫሓናት ዎ ብያቲታት ንኡቭ ቱ፡ ብዙሕ ሓመሊት ልትኣወኮ ዎ እት ረአሱ እብ እገሮም ዎብሽክሌታ ለዓል ዎ ተሓት ልብሎ። ላዉላድ ጃፓን እት ላ ቅሩብ ለዓላ ናብራ ኦብ ላ ንኡሽ ሻሓን ሓቴ ወይ ክልኤ ዶል እት ገይሶ ፡ላምን አመሪካ ላመጽአው ሓምስ  ዶል እት ገይሶ ረቢ አርኤኒ።

ላእት ጃፓን ላጸንሓኩወን አምዔላት ገዚፍ ወድ ጃፓን እንዴ ኢእርኤ ዓጄ አቅበልኮ።

2.  እት ጃፓን አክበሮት እግል ዓቢ ዎ ንኡሽ፡እግል ወድ ዓድ ዎ ጋና ፡እግል ሰብ ሰልጠት ዎ ሀማጃይ፡ እት ዓዶታቶም ላመሰራታ ስርዓት ቱ፣ ሰላም እት ልብሉካ፡ ብሕል በል እልዬ እት ልብሉካ ዎክ ዎሮት ጋር ዴ እልዬ እት ልብሉካ ሰግዶ እልካ። ምን ለዘቡ እትካ ወይ ምን ልዛበው ምንካ ፍግም ልብሎ ።
3.  ናይ ኖስካ ቤት ወይ ናይ ሓባር አጽረዮት ዋጅብካ ቱ።ጃፓን ብዙሕ ጽሩይ ዓድ ቱ። እት ገበይ ቃጫጭ ሌክፍ ክልኩል ቱ። ክምሰልሁማ እት ገበይ ጥፍ ቢሂል ላቃጽዕ።
4.  ሰብ ጃፓን ነፍሶም ላኢለገዝፎ(narcissist) ሽሉጣም(polite) አዳም ቶም። ነፍስካ ኢሓመዶት ልሙድ ጋር ቱ። እብ እዋኑ መጽዕ (punctuality) ዎ ጽን እንዴ ትቤ አተንሰዮት(active listening)  ምስል ስብ ጃፓን ላፈጣራ አመል መስል።
5.  ሰብ ጃባን ላልርሕሞ አዳም ቶም ልትበሀሎ። ራሕመት (Kindness) እት ጃፓን ክም ሕበርበሮ ናይ ሰለስ ጋር ልትሬኤ፡ እለን ሰለስ ጋር :

1.  አክበሮት (Respect)፡ እት ጃፓን አክበሮት እግል ዓቢ ዎ ንኡሽ፡እግል ወድ ዓድ ዎ ጋና ፡እግል ሰብ ሰልጠት ዎ ሀማጃይ፡ እት ዓዶታቶም ላመሰራታ ስርዓት ቱ፣ ሰላም እት ልብሉካ፡ ብሕል በል እልዬ እት ልብሉካ ዎክ ዎሮት ጋር ዴ እልዬ እት ልብሉካ ሰግዶ እልካ። ምን ለዘቡ እትካ ወይ ምን ልዛበው ምንካ ፍግም ልብሎ::
2.  ኤምፓሲ (Empathy) ናይ ብዕዳም አዳም ስሚዒት ላልሰመዖ፡ እሊ በሀለት ዎሮት አዳም እት ልሳቄ ወክድ ትርኤ፡ ክምላ ህቱ ልሰመዖ ለሀላ ወክድ ልሰመዓካ ወይ ልሰመዓኪ (empathic) እንታ ወይ እንቲ በሀለት ቱ።
3.  ኮምፖሽን (Compassion) እት ሓዘን ዎጸገም ለሀለው እግል ልስዴ ሓዚ። እብ ሓጪሩ ኮምፓሽን በሀለት ናይ ብዕዳም ሕማም ዎ ብዕድ ጸገም እግል ታትቃልል ናይ ኣማን ሓዚ:: እሊ በሀለት ዎሮት አዳም እት ልሳቄ ወክድ ትርኤ፡ ክምላ ህቱ ልሰመዖ ለሀላ ወክድ ልሰመዓካ ወይ ልሰመዓኪ (compassionate) እንታ ወይ እንቲ በሀለት ቱ። እብ ሓጪሩ ናይ ብዕድ አዳም ጅርበት ወይ ሓዘን ኣመሮት፡ ዎእሊ ጅርበት ዎ ጸገም ናይ መላሀይካ እግል ታትቃልል ሓዚ በሀለት ቱ።

እት ዓድ ጃፓን ብዙሕ ስርቅ ዎቅታል ኢሀላ። እንዴ ኣስተንታንካ ቀቲል ( Intentional homicide)  እት ጃፓን ማራ ሑድ ቱ።  እግልሚ ምን ትብሎ፧ ግሩም ዎ ባቅዕ አመሓድራ ፓሊስ፡ ማናዱቅ ዎ እሉ ለመስል ኣጽዋር ኣምበል ፋስሕ ማዛባይ፡ ዎክምሰለሁማ ፍትሕ ዎ ቃኑን አክበሮት: እት ጃፓን ልሙድ ቱ። እሊ እት እብል እት  ጃፓን ብዙ ገበን ዎስርቅ ኢሀላ እብል ኢሀለኮ፡ብዙሕ ኦን ላይን(online) ክራይም እት ዓቤ ገይስ ሀላ። ክምሰለሁማ ስርቅ ሀላ። ደአም ስርቅ ጃፓን ሓዋን ቱ። እት ጃፓን እብ ብዝሔ ላልትሳራቃ ሰለስ ጋር ሚተን ምን ትብሎ፡ ብረዶ እተን እለን ተን።

፩።   ደለት፡  እት ጃፓን ብዙሕ ዶል ሰበት ለዘልም ስርቅ ደለት ኢልዕጀበኩም።

፪።  ብሽክሌታ ፡ዓባዪ ሰብ እግል ተምሪን(Exercise) ዎሽቅል እንዴ በለው ብቭክሌታ እግል ልወኖ ሓዙ። ዎዉላድ ናኣይሽ እት ካልኣይ ደራጃ ቤት ምህሮ እብ ብሽክለታ እግል ላትቃባብሎ ሰበት ልትፋሳሕ እሎም፡ ብሽክለታ ሓዙ።ካሰበት እሊ ዓባዪ ዎ ናኣይሽ እት ገበዮም ብቭክሌታ ምን ትትሀደፎም ሓር ኢልብሎ ምንና።

፫።  እግል ልዕጀበኩም እት ጃፓን ላሳልሳይ ብዙሕ  ዶል ላልትሳራቅ ሙታንቲ ኣዋልድ አንስ ቱ። ከአፎ ረኩቡ ምን ትብሎ፤ እግል ልዝፊፍ ስቁል እት እንቱ ምኑ ሳሩቆ ልብሎ። እግልሚ ሰሩቆ ምን ትብሎ፧ እት ጃፓን ናይ ፍርስነት ጋር ቱ። ፍላን ወድ ፍላን ኣሽሓት ሙታንቲ ኣዋልድ አንስ እኩብ ቱ እት ልምብሎ ሀድጎ እቡ። ገደም እት አመሬካ ሙታንቲ ኣዋልድ አንስ እግል አክብ ዎእግል እትአመር እንደ ትበው ስቁል ልባስ እግል ትሕዘው ምን ኣትቃማት ዎ ኣጫፋር ዋዓሎ (smile)።

መከለሲ እብ ጃፓን ላእብሎ ጋር ሀላ።  ጃፓን ምን ሙሉእ እዲና (According to Condo Nast Traveler) in 2023 and 2024) ቃዳሚት ናይ ዙረት ዓድ እንደ በሀለት ተሓሬት፡  እግልሚ ምን ትብሎ፡አተንሱኒ፤

1.  ጃፓን፡ አድብሩ ጋድሙ ዎ አብሑሩ እግል ትርኣዮ ባህ ላልብል ዓድ ቱ።
2.  ስልጡን መጎዓዚ አውቶቡሳቶም ዎባቡሮም ላለትዓጅብ ቱ። እብላ ላ እላ በለው ልትበገሶ ዎላዓይሮ። ዎሮት ባቡሮም ቡለት ባቡር (Bullet train) ላልትበሀል እብ ላእላ ቤላ ሰዓት ምን ኢላኣቴካ ማልካ በልሶ     እልካ
3.  ጃፓን ዓድ ሰላም ቱ። ኣምዕል ልግባእ ዎ ላሊ እግል ልስራቁኒ ቱ ወይ እግል ል ቅተሉኒ እንዴ ትቤ ፈርሀት ኣላብካ።

እብ ዓድ ጃፓን ብዙሕ ኣትሀጀክኮኩም፡ ካ ጋብኣ እልኩም ምን ገብእ እል ት ናይ ጉዑዞኩሞ ክታብ (to do list) ጃፓን እግል ታኣቱ ኣትናይቴኩም::

ገደም ናይ ዮም ክቱብዬ እት እሊ እከልስ ሀሌኮ፡ ደአም እግል ክሎም እሊ ክቱብ ላቃሩዕ  ገሌ ቃላት ትግረ ካትቡ ለሀሌኮ እብ ብዕደት ቃል ምን ልታካእ ዎሔሳ ምን ትብሎ ሓሳብኩም እግል ታትካፍሉኒ እት ዓልጣጠኩም።

ደ/ ር የጊን ህብቴስ

እናስ መንሳዓይ