ዕጨይ ከደን ወፍሬ ከደን።

እብ ኑርያ ዐውቴ።

03/06/2021

እት ዐድና ኤርትራ ዝያዳ ለእታ ወለድኮ ወዓበኮ ሃይገት ጸዐዳ ወኣዋልዳ ገለብ ወምሕላብ ወድዋራቱ ፍሬ ከደን ምን ገብእ ወሓመሊት ከደን ረቢ ሞላይ እግል ሙነት ውላድ ሚናኣድም ለሀበዩ ዎ ክምሰልሁማ ብዙሕ ኣቃጥፍ እግል ስራይ ለናፍዕ ሀላ። ከሓድ ኮድዬ (ዐቅምዬ) ምን እሊ እንደ አንበትኮ እከርዮ። ምን ጅንስ ፍሬ ከደን (1) በለስ።

በለስ እት ሰልፍ ኩሉ ዲብ ሰነት 1838-1839 እብ ዎሮ መኣምራይ ወድ ፈረንሳ እት ገለብ ለአወል መረት ተክለዩ። ወሓር ዲብ ከበሳ ክም ፋግራ ዲብ ሰገነይቲ ተክለዩ። በለስ እት ኤርትራ እንደይ ልትአመር ቃደመሁ ድብ ዐድ ሜክሲኮ ቱ እሙር ለዐላ። ወሐቆ ገለብ ወሰገነይቲ ዲብ ሓማሰን “ሰይድሺ’” ዓርብረቡዕ ወድርፎ ፋዕ ቤላ። በለስ እባሁ ልትባላዕ ወክም ማርማላታ እንዴ ገኣ ልትሻቀ። ወ ላገለፉ ጽብሕ ገብእ። ኣቡዬ ክብረኣብ ብርሃነ እት ሰነት 1975-1980 ወቃደመሁ መራምሮ ዐላ።(2) ሻግላ።

ሻግላ ክም ባሽላ ልትባላዕ ። ወዕጨዩ ራያይም ወብዙሕ ስኒኒን ዓደድ 300 ሰነት ወምኑ ወላዐል ገብእ ለዕምሩ።(3) ዳዓሮ ።ክምሰልሁ ዕጨዩ ረዪም ወብዙሕ ሰኖታት ጻንሕ።(4)ሻሞት።ሻሞት ጥራይ እት ሃላ ሰዓርሰዐሮ ቱ ።(Green)ወክም ባሽላ ጻሊም መስል።ወላዶል እንደ ሽምጥጥ አበልካ ታሐሼ ወትቅሕም።(5) ጉም። ለፍሬሁ ክም ባሽላ ክምሆላይ ቱ። (ቡናዊ)ትኩም ወጥዑም ቱ።(6) አልገን። ዕጫዩ ረዪም ሰዐርሰዓሮ ወክም ባሽላ ጨብላይ(Gray)መስል።(7) ምልሕጣ። ዕጨዩ ምግባይ ብጥረት ለቡ እንደይ በሽል ማጺጽ ወሐር ክም ባሽላ ለሕብሩ ሸግራይ ወጥዑም ወማይ-ማዮ ቱ።(8)ዓጋም። ምግባይት ብጥረት ለቡ ጥራይ እት ሀላ ምጽጽ ልብል ወክም ባሽላ ላቱ ጥዑም ወትኩምቱ።(9)ሐሖት። ምግባይት ብጥረት ለቡ ጥራይ እት እንቱ ሑድ ምጽጽ ልብል ወልምሉምቱ።(10)ድለብ። ዕጨዩ ማራ ረዪም ቱ ። ወላፍሬሁ ጸዓዳቱ ወትማጽጾ ወክም ማጻጽክሁ ለፍረተቱ ጸላም ፡ታ።(11) ሸሓጥ። ጅንስ ዕጨይቱ ወፍረሁ ልትባላዕ።(12) ክርታዕ። (13) ክዕን። እሊ ሓንቴ ኣርድ ልትረከብ ወልትባላዕ።(14) ሕምጢጥ። ጅንስ ዕጨይቱ ወፍረሁ ልትባላዕ። (15)ለሸም። ፍሬሁ ልትባላዕ።(16) ሽልሕ። ፍሬሁ ልትባላዕ። (17) ረኩብ። ጅንስ ዕጨይቱ ወፍሬሁ ልትባላዕ።(18)ሕካዕ። እትላ ክምሰልሁ ልትባላዕ። (19) ሓፉለ። ፍሬሁ ልትባላዕ።(20)ጭቀምጦ። ረዪም ቃጢን ኣቅሹን ቡ ወፍሬሁ ልትባላዕ።(21) ሸማገ ። ሓንቴ ኣርድ ልትረከብ ወፍሬሁ ልትባላዕ።(22)ዓንጎ። እትላ ክምሰልሁ ልትባላዕ። (23)ቡን ጥልያን። ምግባይት ብጥረት ቡ ወፍሬሁ ጻሊምቱ።(24)ከፍት። ቃይሕ ቃጠፍ ቡ ክም ሻሂ ልትሰተ። ጅንስ መዓር ።(1)መዓር ንህብ።(2) መዓር ቃደር።(3)መዓር ሕንጁር። ጅንስ ሓመሊት።(1)ገርጃጃማ። እት ግራህ ባቅል።(2)ሳታር። እብ ትግርኛ “ሓምሊ ኣድጊ” ልትበሀል።(3)ሓምሌ ዓለም።(4)ሓምሌ ሺመኑ።(5)ሓምሌ ግደይ በሉ።(6)ሓምሌ ሰብ እግል።(7)ሓምሌ ቅጣብ ።(8) ሓምሌ ኣቆራራ። ወምን እሊ ወተሓት ላእንቅሞ ዕጨይ እሊ ሃየኒ እማት ወመርዒ እግል ስሕኖ ተነት ልትናፋዓ እቡ ወግሩም ጼና ቅዲት ቡ። ወእሊ ጼና ምንላ ከሚካል ለቡ ሳቡን ጎሮብ ለሔሳቱ። ወኣሳሚሁ እሊ መስል ቱ። (1) ተሰስ፣ ጸሓት፣ ኣልገን፣ ጻሮብ፣ ጽሕዲ፣ ዕጨት ልደት ምን ጽሕዲ እንዴ ትቃራጫት ማጽእ ዐለት፡ ወሓቆሁ ትትሰርጌ። ክእና ክም ኣሜሪካ ወኤሮጳ ሰብ ሰናዐዩ ኢዓላ ዕጨይ ልዳትና። ወብዙሕ ሀላ ለኢሀደግዎ። ጸሓት እት ማይ እንዴ ኣትሃራኣካሁ እግል ሕማም ዕንታት ስራይቱ። ክምሰልሁማ እሊ ለተሌ ዕጨይ መንፋዓትቡ። (1) ሽብጥ። እሊ ጅንስ ዕጨይ እሊ እግል ሓጺብ ልባስ ክም ሳቡን ንትንፋዕ እቡ። ወማራ ዓፍር።(2)ቅንጪብ። እት ዓድና እማትና፡እት ማቅሎ ወመጎጎቱ ለሰንክታ። ከሐትሓቴ ዶል ለመጎጎ ኣከይ ኣደብ ዋዳ ምን ገብእ ካላጣይታ ዕንታቱ ዳፋና ምን ገብእ ዎፍርሽክሽክ ቤላ ምን ገብእ ላሊ እማትና ቅንጪብ እንዶ ወዳያ እቱ ልትመዬ። ወሓቆሁ ኣደቡ ሓድግ ካግርም ዎልስልስት እንገራ ለፈግር።(3)ኦጎል። እሊ ናፍዓቱ እት ጎሮብና ጻልዕ ፋግራ ምን ገብእ ለዶል እማትና ወአበችና ሰኒ ሰበት ለኣሙሮ ኣርዎ ወታማም ገድእዎ ወእታ ጸልዓት ምን ሓቴ ኣስክ ሰልስ ምዕል ጻንሕ። ወሓር ላጸልዐት ኣጊድ ቃንብብ።(ታሓዬ)እሊ ለሔሳ ኣንቲባይቲክ ስራይቱ። እት ዓዶታት ምውዳቅ ጸሓይ ዎሮ ሓኪም እንዶ ትማህራቱ ስራይ ላልትመራመር። እሊ ልግባእ ዲኢኮን እት ዐድና ረቢ ለሀበዮምታ ፈሀመት ወኣምር እባ ልትናፉዕ። ወክምሰልሁማ እላ ቃጥፈት እላ እግል ጸልዓት ኣሓ (ጥዕምቶ) ስራይታ።(4)ከፍት። ላቃጣፉ ቃይሕ ቱ። ከእማትና ባራድ እንዴ ታካያ ለማይ ግሩም ህብሊሾ ክም ቤላ ሰለስ ዎክ ኣርባዕ ቃርፈት ለኣትያ እቱ ለዶል ክም ሻሂ ቃይሕ ገብእ ወልሰቴ። ወእግል ዓፍየት ሰኒቱ።(5) ወግሬ። ዝያዳ እማትና ወክድ በዐል ክም ኣታ ካስልቃ እግል ሊዳያ ዶል ሓዝያ ለዕትሮ ክም ግሩም ታሓጻበት እብ ታናን ወግሬ ትትዓጣን።(6) ጨዶ። እሊ እግል ሜስ ገብእ። (7) ጋባ። ግሩም ብጥረትቡ ፍሬሁ ልትባላዕ፡ ወላቃጣፉ ስራይ ቆብቱ።(8)ልባን። እሊ ዕጨይ እሊ እት ምድር መንሳዕ ባቅል። ልባን እት ሃይገት እት ምውዳቅ ጸሓይ ሸንከት ኣርድ ብሊን ጋዕራርብ ለሃላ ኣካናቱ ቱ ቱ። (9) ጻብር። እሊ ሰኒ ግሩም ዳዋቱ። ሳቡዕ ዮም ልትሰቴ ሓቴ ወክድ ዲብ ሰነት። እሊ ሃዬኒ ከረም እት ተኣቴ በለስ እንደይ ትጥዕም፡ ልትሰቴ። እክል ሓዲስ ክም ኣታ ልትሰቴ።እግል ሚ ክል ዶል እግል ከብድ ዋጅዕ እግል ኢላምጽእ።(10)ማጽ። ማጽ እግል ኣጽረዮት ኣንጃብ ንትናፋዕ እቡ። ወህቱ ምን ተሰስ፣ ወግሬ፣ጉም፣ፈረፈር፣ዓዳይ ልትቃንጫብ። ክምሰልሁማ እት ዐድና ሃይገት ላናፍዕ ስጋ ዔቶት ከደን ሀላ ። እሊ ሓሪት ዶል እንዴ ኣርሓብና ነሃድግ እቡ። ከዐድና ሃይገት መንሳዕ ማራ ወጂበት ዕምርት ወእምርት ድራር ጋሻ ታ። ከገድም ኣና እለን ለእለን ኣምር እግል ህጅክ ከረኮ ከሀለኮ። ካጌጋ እግል ታርቱዕ ዎእግል ተምሁሩኒ እትዕልጣጥኩም።

ኑራ ዐውተ።