ተብል፡ ሚ፡ ታ፡ ወአብጽሖት፡ ሐሊብ፡፡

(Churning Container and Delivery of milk)

እብ፡ ሙሴ፡ በኪት።

May 10, 2020

ተብል፡ ምንሚ፡ ትትሻቄ? (ተፈይቶ እብ፡ ትግርኛ) ተብል፡ ምስላ፡ መድቢኢሃ፡ “እፋ”’ለልቡሎ፡ ምን፡ ድርቅ፡ ትክዐሌ፡ (ላኻ ብትግርኛ) ትትሻቄ። ወለመሐዘሊሃ፡ “ውስብ”ለልትበሃል፡ ምን፡ አንጀባ፡ (ዒቃ ብትግርኛ) ልሻቄ። ተብል፡ እትላ፡ ባክላ፡ ጽጋዳ፡ ምጥረቃት፡ ባ። ወላምጥረቃት፡ መራ፡ ንኡሻይ፡ ዕጨተታይ፡ ምን፡ ዕጨት፡ ትማር(ትመረት፡) ልውሽ፡ ልብል፡ እታ። ወእሊ፡ ዕጨታይ፡ “መተንፈስ፡”ልትበሀል። ሐዳስ፡ ተብል፡ እማትና፡ እግል፡ ሰማን፡ ዮም፡ ቀጣፍ፡ ጉም፡ ምንላ፡ ትትበሃል፡ ዕጨት፡ ምስል፡ ማይ፡ እንዴ፡ ሐባራያሁ፡ እቡ፡ ክም፡ተሀርእ፡ ወድያሃ። ወሐቆ፡ ሳምን፡ ሕፉስ፡ ሐሊብ፡ ሕቃን፡ ለውልያ፡ እታ፡ ዎክ፡ እቡ፡ መጽምጻሃ። ወሐቆሁ፡ እግል፡ ሑድ፡ አምዔላት፡ እት፡ ፋጭጭ፡ ልምሕጻ፡ እታ፡ አስክ፡ ግሩም፡ ትትላዴ። ወክምላዴት፡ ኢትፋጭጭ። ተብል፡ ሐቆ፡ ኦሮ፡ ወርሕ፡ ረከን፡ ዎክ፡ ሕባቦት (ሕባበት ብትግርኛ)፡ ወዴ። ለሐሊብላ፡ ሕቃን፡ አሰር፡ ሐድግ፡ ከእሊ፡ እግል፡ ልጽሬ ሀላ፡ እሉ። ከወልዳይቼ፡  “ቅርባን፡”(ቅርበናይ) ቀጣፍ፡ ሻሞት፡ ወቃራጽ፡ አምጽእ፡ እልዬ፡ ተብል፡ እግል፡ ዒጣና፡ ወሐቅሁ፡ እግል፡ እከርና፡(ከጽርያ)፡ ትብለኒ፡ ዐለት። ከሰልፍ፡ እብ፡ ጫፍዓት፡ ወኣት(ሓዲሽ ዒባ )፡ ምን፡ ጎፍ፡ ከደን (exterior) ግሩም፡ ለብጣ፡፡  ከላቀጣፍ፡ እታ፡ እሳት፡ ከፍክፎ፡ ወእግላ፡ ተብል፡ እባ፡ አፉሀ፡ እታ፡ እሳት፡ ግፍትእ፡ ተብላ፡፡ ወላተብል፡ ለሰበብ፡ ለእቡ፡ እብ፡ ጫፍዓት፡ ትትላባጥ፡ እግል፡ ኢትንደድ፡ እንዴ፡ ትበሀላቱ። ወሐቆሁ፡ ለረከን፡ ዎክ፡ ለሕባቦት፡ ምንላ፡ ቅርዱ፡ ለሐንቃልቅል፡ ወእብ፡ ወለት፡ በሓር፡ (sea shell) እንዴ፡ ወደት፡ ቅርፍ፡ ተብሎ፡ ከተጻርዮ፡ ወእብ፡ ቀጣፍላ፡ ሻሞት፡ ሼምታ፡ ወምሴ፡ ውጽረቲት፡ ጅልል፡ ተብል፡ እታ፡ ወሐቆሁ፡ ሐሊብ፡ መጢቅ፡(sweet/raw milk)ጃልል፡ እታ፡ ወእትላ፡ ሰለስ፡ ማምሕጾታት፡(ማሕቄና ብትግርኛ) ስቅል፡ ተብላ፡ ከትምሕጻ። ወሐቆ፡ ሐቴ፡ ሰዓት፡ ለገብእ፡ ለተብል፡ ክም፡ ወጸረት፡ ዎክ፡ ክም፡ ኢትወጸረት፡ እግል፡ ተአምር፡ ለዕጨታይ፡ ምንላ፡ ምጥራቅ፡ ናይላ፡ ተብል፡ ሕርጥ፡ እንዴ፡ አበለት፡ እታ፡ እደሀ፡ ዕሊ፡ ተብል፡ ከፊት፡ ተብሎ። ከትወጸረት፡ ምን፡ ገብእ፡ ተብል፡” ፈግረት” ትብል፡ ወምንላ፡ መምሕጾታት፡(ማሕቄና) ከርያ፡ ከላዝበድ፡ ምንላ፡ ሐሊብ፡ ሕቃን፡ ተዐርዮ።(ፈንትዮ)። እላ፡ ኢእቤ(ንሙዃኑ) ውጽረት፡ ሚ፡ ቱ? ውጽረት፡ ሑድ፡ ሐሊብ፡ ዲብ፡ ዕጎት፡(ጐይቢ ብትግርኛ) ረግእ፡ አስክ፡ ማልሕ፡፡ ወእሊ፡ ምስላ፡ ሐሊብ፡ መጢቅ፡ ልትሐበር፡ ከልትማሓጽ። (እሊ፡ ክምላ፡ ማይ፡ ዐጂን፡ ኒበሎ። ከም፡ ማይ ብሑቝ ንበሎ) ወሐር፡ ላቱ፡ ምንላ፡ ሐሊብላ፡ ሕቃን፡ እንዴ፡ አትረፈት፡ እት፡ ዕጎት፡(ጐይቢ ብትግርኛ) ከርዮ፡  ዐለት፡፡ እግል፡ ሐሪት፡ ዶል። አዜ፡ እንዴ፡ ሐሊብ፡ ምን፡ ሐቴ፡ አካን፡ እት፡ ሐቴ አካን፡ ከአፎ፡ ክም፡ ተበጽሖ? ንርኤ። ሐሊብ፡ ዲብ፡ ከሮት፡ ዎክ፡ ዓሙር፡ ቃጥፈት፡ አስተነት፡ ለልቡላ፡ ከሬ፡ እቱ። (ተቐምጠሉ)እላ፡ ቀጥፈት፡ እላ፡ መጻኒሒቶ፡(preservative) ታ። ለሐሊብ፡ እግል፡ “ኢልሽከር፡ “ዎክ፡ እግል፡ “ኢሊሙት።” (ከይበላሾ) ሐሊብ፡ ገሌ፡ አበር፡ ረክበዩ፡ ምን፡ ገብእ፡ “ሸክር” ዎክ፡ “መይት” እሊ፡ ልግባእ፡ ዲኢኮን፡ ሐሊብ፡ “ሻክራ፡ ዎክ፡”ሞታ’ ኢልትበሀል። “ሐሊብ፡ “በቅላ” ልትበሀል። ሞታ፡ ትቤ፡ ምን፡ ገብእ፡ ለአሓ፡ ክላ፡ መይት፡ ዎክ፡ ዘናባ፡ ሐድጋካ፡ ልትበሀል። እሊ፡ በሀል፡ ቱ። ዎክ፡ ፍናን፡ ተሀምቱ። (superstition) ሹፐርስቲሽን። ብቋንቋ ትግርኛ “ማሪታዊ” ልቡሎ፡ መስልኒ? ሐሊብ፡ ክም፡ ተሓለባ፡ እግል፡ ኢልሽከር፡ እት፡ ምድር፡ ኢከርዎ፡ እት፡ ቤት፡ አቴ። ዎክ፡ እት፡ ረአስ፡ እበን፡ ከርዎ። ሐሊብ፡ ለሸክር፡ እቡ፡ ሰበብ፡ (1) ለከሮት (ጓጉድ፤ ኵሮ፤ እብ፡ ትግርኛ) ግሩም፡ አስክ፡ ፋጫጭ፡ ትብል፡ ኢትከበሀት፡ (እንዲሕሪ ዘይተዓጥነት)፡ ምን፡ ገብእ። (2) ምን፡ ሽን፡ አሓ፡ (ከብቲ) እታ፡ ከሮት ዎክ፡ ቅምብር፡ ቅጥረት፡ ቃጥረት፡ ምን ገብእ። (3) ለግራብ፡ ለእቡ፡ ተበጽሖ፡ ገሌ፡ ተረፍ፡ ናይ፡ ሐሊብ፡ ሕቃን፡ ዐላ፡ እቱ፡ ምን፡ ገብእ፡ (4) ቅዶ፡ መሰል፡ አታ፡ እቱ፡ ምን፡ ገብእ(በሰር እብ ትግርኛ) (5) ግሩም፡ ኢታዕሻባ፡ ምን፡ ገብእ፡ (6) ቀጥፈት፡ ኣስተነት፡ ዎክ፡ ቀጥፈት፡ ጼና፡ አዳም፡ ኢከረካ፡ እቱ፡ ምን፡ ገብእ(6) አስቡሕ፡ ኢአብጻሓክሁ፡ ምን፡ ገብእ። እብሊ፡ ለእሉ፡ ሰመኮ፡ እግል፡ “ልሽከር”ቃድር። ሐሊብ፡ መጢቅ፡ ክም፡ “ሸክራ” ዎክ፡ ክም፡ “ሞታ፡ ዎክ” ክም፡” በቅላ”(ስም፡ አዳንሶት)(euphemism) ከአፎ፡ ልትአመር? (1) ረግእ። ከባይብ፡ ፍሩሹክ፡ መስል፡ ርግእ፡ ወዴ፡ ክም፡ ሐሊብ፡ ውጹር። (2) መልሕ -መልሕ ጼነ። (ኣቸቶ ኣቸቶ ይጨኑ) ሐሊብ፡ “ሞታ፡” ምን፡ ገብእ፡ ኢትጻብሖ፡ ወኢትሰትዮ። ዲብ፡ ስም (poison) ልትቃየር፡፡ ከእንዴ፡ ሕፍር፡ አበለው፡ ደፉኖ። ወእት፡ ደፉኖ፡ እብ፡ ቁሩቶም (ድምጾም ኣትሒቶም) ክእና፡ ልብሎ። “እህ፡ እግል፡ ሓስድ፡ ወፋስድ፡ ሀብንሁ፡ ኢሰፍረና፡ እሉ፡ ወኢጻምአና፡ ዝሕረት፡ ብና፡ ረቢና፡ ሐመድና።”እላ፡ ኢእቤ፡ እላ፡ ቀጥፈት፡ አስተነት፡ ገሌ፡ ጅንስ፡ ከሚካል(chemical substance) እግል፡ ልፍገር፡ ምና፡ ሰበት፡ ቃድር፡ ከሚካውያን (chemists)ውላድና፡ ወአዋልድና፡ ምን፡ አዜ፡ ሕሰቦ፡ እቱ፡፡ ወእግል፡ ህጅክ፡ ልግባእ፡ እልና፡ ዋልዳይቼ ፡ ለሰበብ፡ ለእቡ፡ “ቅርባን” ትብለኒ፡ ዐለት፡ “ሙሳ” ስም፡ ሑሁ፡ እግል፡ አቡዬ፡ ዐለት። እት፡ ሐቴ፡ ናይ፡ ፈርንሳ፡ መርከብ፡ ኮኮ፡ (መበሽላይ፡ ነበሪት) ወእናስ፡ መራ፡ ፈናን፡ ዐላ፡ ልብሎ። ከቅርባን ስም፡ ስርዕዬ፡ ታ። ወክናዮታቼ፡(ሳጓ) ላቱ፡ ብዙሕ፡ ቱ። ገሌ፡ እግል፡ አቡዬ፡ ባህ፡ ለለብል፡ ወደኮ፡ ምን፡ ገብእ፡ ቃንጣብ፤ እሳታት፤ አብ፡ ቃጢን፤ ፋርስ፤ ወገሌ፡ አከይ፡ አደብ፡ ወደኮ፡ ምን፡ ገብእ፡ ፈረስ፡ ውራቅ፤ ዋስ፤ ኦሮ፡ ዕቅቡ፤ ለልብል፡ ዐላ፡ ሕሻካ። ወእት፡ ደንጎባ፡ እሊ፡ ክቱብ፡ እሊ፡ እግል፡ እክተብ፡ ክም፡ ቃሰድኮ፡ ግሩም፡ እግል፡ እት፡ እተከድ፡ እት፡ አሜሪካ፡ ለትነብር ዐባይ፡ ሕቼ፡ ወዲብ፡ ዐድ፡ ለትነብር፡ ዐባይ፡ ሕቼ፡ ሰአልኮ፡ ከገሌሁ፡ ሰበት፡ አርታዓያሁ፡ እልዬ፡ ሐምዴን። ሐውዬ፡ ዎ፡ ሓዋቼ፡ እሊታት፡ ምንማ፡ ታርፋ፡ እት፡ ክቱብ፡ ላቱ፡ እግል፡ ልትረፍ፡ አለቡ። እብ፡ ሐት፡ ሐቴ፡ እንዴ፡ ትላቃማ፡ እግል፡ ልትከተብ፡ ሀላ፡ እሉ። ወእሊ፡ ጾር፡ እሊ፡ ጾር፡ መሐበርና፡ ቱ። ወክድ፡ ኢነብዴ፡ ዎክ፡ኢነአድግ። እትላ፡ መጽእ፡ ክቱብዬ፡ ህግያ፡ “ትግሬ” እግልሚ፡ በዲር፡ እት፡ ከበሳታት፡ ኤርትራ፡ ወዲብ፡ ክላ፡ ኢትዮጵያ፡ ክሱሰን፡ እብላ፡ ሙሁራም፡ ኢከራ፡ ዶክቶር፡ አምሳሉ፡ አክሊሉ፡ በአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ በቋንቋዎች ጥናት ተቋም ተባባሪ ፕሮፌሰር ገዲም፡ መምህር፡ ወኬትባይ፡ መዝገበ ቃላት፡ ናይ፡ አማርኛ ክም፡ ሰማዊት፡ ወዐባይ፡ ህግያ፡ እንደይ ገብእ፡ ክም፡ ስም፡ ኦሮ፡ ብሔረሰብ፡ ለተአመረት፡ እቡ፡ ሚ፡ቱ? ቅድሚ ሓምሳ ዓመታት ኣብ ከበሳታት ኤርትራ ንምንታይ ብተራ በቲ ዝበዝሔ ህዝቢ ዘይተፈልጠት? ተራ ክብል እንከለኹ ብሞያ አንጻር እዩ ብመደብ ኣንጻር ኣይኮነን። ኣዝዮም ብኣጻብዕቲ ዚቈጸሩ ፖሊቲካውያንን ገለ ደርስቲ እንተ ዘይዀኑ ከም ቋንቋ መጠን በቲ ስማ “ትግሬ”ፍልጥቲ ኣይነበርትን ። እቲ “ትግሬ” ዝብል ቃል ኣብዚ ሕጂ ትግራይን ኤርትራን ዚበሃል ዘሎ መሬት መዓስ ተፈሊጡ? ብዝብል ኣርእስቲ ብቐጻልነት ኪጽሕፍ ኪፍትን እዬ። ቀደመሁ፡ ደአም፡ እግል፡ ኢትጅበቦ፡ እት፡ እትፋኔ፡ “ከም፡ አስማይ፡ እከሎታት፡(porridge) ሀላ፡ እልና?” ለልብል፡ ክቱብ፡ እግል፡ አቃድም፡ ቱ።

አስክ፡ እብ፡ ብዕድ፡ ክቱብ፡ ንትራከብ፡ ረቢ፡ ምን፡ ቃባ፡ ወዐጸባ፡ ልነጀና።

አሜን!!!