በዲር ክም ለትበሃል ሓቆ ሞት ዲሲት ሺመት ምን በጣለት ቤት ኣብርሄ ግቡል ወዐቢ እብ ላቱ ትትራታዕ ዐለት ።እብ ፍቲሕ መሓሪ እንዶ ትመራሓው እብ ኩሎም ለዐባዩ ኩሉ ለዐድ ለገኣት ጎማት ለብዝሓም ትታሌ ዐለት ። ገድም ክምሰልሁመ ሄየ “ጸጋ ተስፋንኪኤል “ ወድ ገብረስ (ዐድ ገብሬሳይ ) ልትበሃል ዐላ ። ወሓር ለታ ቤት ኣቡሁ እንዶ ቀሰበቶ እግል ትሸይሞ ሓዜት ፣ወትማርያም ወድ ተስፋሓንስ ምን ረሰዐዎ እንዶይ ልሸየም ታርፋ። @ ተስፋሚካኤል ወድ ገብረስ ምንማ ኢልትከንተብ ዓድ መሪሕ ዓላ። ወሓር እንደ ክእና ነብር ናብራ ኢድሪስ ወልዱ ቀደሙ ማይት ምን ጸንሓ ፣ ነግጽነቱ እት ቴድሮስ ወድ ወልዱ ሓልፈት ። ወህቱ እትዘማይቶት መርሕ ወገይስ እንዶ ናብራ ሓር ትከንታባ ። ወመትካንታቡ ክእና ገኣ። ምስሪያ ከረን 1865 ኤተት ።

ናይብ ሓሰን ወድ ኢድሪስ እብላዶል ጥልበት እግል ልንሳእ እት ዓድ ትማርያም እት ዓፍዓበት ፋግር ዓላ ። ክሰልፍ ጀሃድ ወኣዳላ ውላድ ዓጋባ ስብ ዓድ ዓይላይ ሺመት እት ለሓዙ መጽኣዎ ። ከኣዳላ “ እሊ ሑዮ ጅሃድ እት ቤት ኣብርሄ ምን ትሸይሞ ምን ኣሓ 500 ሚእት ናሀይባካ “ ቤሎ ። ወህቱ ሰኒ ብህሎም እት እንቱ ፣ ኤሎስ ወድ ኢድሪስ እናስ ዓድ ገብረስ እብ ጋሪቱ እት ኣፍዓበት  ማጽእ ምን  ጸንሓ እሊ ከም ሰምዓ እት ቴድሮስ ሑሁ “ ዓድ ዓይላይ እግል ልትሸየሞ ሓዙ  ሀለው፣ እንታ ኣግዳ እግል ትሽየም ኣጊድ ነዓ እንዶ ቤላ እቡ እቡ ለኣካ እቱ ።  ደኣም ቴድሮስ “ ኣና እት ሀሌኮ ህቶም ከኣፎ እግል ልትሸየሞ ረዱ ? ኢወድዋ ! ወሓርማ ኢትገብእ እሎም “ ኣንዶ ቤላ ሰልፍ ብዙሕ ዶል ኣምሻሻ ፡ ሓር ላታ መጽኣዩ ።

እብ ለሂጋ በዲሮም ዓድ ዓይላይ እግል ልትሸየሞ ናይብ እግል ካራ ጀሃድ ወቴደሮስ እንዶ ኣካከበዮም “ ለኣሓ እስክ ታማጽእ ዝሆታት ሀቡኒ” ቤሎም ። ሰብ ዓደ ዓይላይ ምንኖሶም ዝሆሆም ክም ሀበው ፣ ናይብ ሰብ ዓድ ገብረስ እት እንቶም እብ ገዶቦ ዓድ ዓይላይ ታልያም ለዓለው ዕንክር ወሕመድ ምስሎም ምን ረኣዮም “ እሎም ክቲኒ ምስል መን ለዝሆ ሀይቦ እንዶ ቤላ ሰኣለዮም “ ጀሃድ እት ቅሩቦም እት ለዓለት ከይመት ሕሙም ምን ጸንሓ ፣ ኣዳላ ሑሁ እት እዛሙ እት ዓራቱ አንዶ ትገሳ” ምስል ሓዎም ለሃቦ “ ባልሳ እሉ” ዕንክር ሀየ መለሀዮም እት እና እሊ ቤለዩኒ ! ከሰኒ ምስል ሑዮ ሀይብ ቤላ “ ወሓር እንዶ ወሳካ እግል ናይብ “ ሕና እልፍ ወሓምስ ምእት ወኣት ነሀይባካ እግል ቴድሮስ ሽይም ቤሎ “

ናይብ ሀየ እግል ዓድ ዓይላይ ከለህቶም ሰሞዎ ተሆይቦ ሚእፋልኩም “ ቤሎም ። ህቶም ላታ ዕንክር እግል ናይብ ክም ሕሳብ ሽሕ እለፍ ምን ቤለዎም ፡ ብዙሕ ሽህ እንዶ ኣምሰለዎ “ ኢፋልና ሒሉ ኣላብና “ ቤለው ። ወለዶል ዕንክር እግል ኣዳላ “ ከምን ኢትዳቅቦ ምን ለዓራት ትከሬ ካማ ሕና ነሀይቦ “ቤሎ ። ኣዳላ ምን ለዓራት ትካራ ። ጅሃድ ሀዮ ምን መትሻያም  ከም ትጋሳ ክም ሰምዓ ልቡ ተዓወላ እቱ ፣ ውቅቡይ እት እንቱ እት ዓዱ ትራፍዓ ። ወናይብ ዐናከረ ደይ ትብሎ ዕንክር ትብሎ ቤሎም።

ከእግል ቴድሮስ እግል ልትሸየም እትለዐራት ትገሴ” ቤሎ ።ገድም ቴድሮስ ክም ትሻያማ ናይብ እግሉ ንጋረት ወሰይፍ ኣፍሪንጂ ስርጉይ ፣ ወጁከት ፣ ወትከት ሀበዩ ። ወላኣሓ እት ጋጽ -ገምሮት እስክ ትትህያብ ምን ቴድሮስ ዝሆታት ነስኣ ። ደኣም ርሕም ዐንድሎይ ክእና ኖስኖሱ ምን ትብኣሳ ተስፋምካኤል ወድ ኣፍታይ እናስ ዐድ ኣሕፈሮም ሀዮ በዲር በዐል ሺመት ቤት ኣብርሄ ትቱ ፣ወኣዜ ሀዮ እብ ገደቦ መለሀይ ቴድሮስ እት እንቱ ምስሉ እት ኣፍ ዐበት ማጽእ ምን ጸንሓ ፣ ቴድሮስ እብ ናይብ መሰለስ ለሺመት ኣትሀየበዩ ። ገድም ቴድሮስ ምን ናይብ እሻራት ክንትብነቱ እንዶ ነስኣ ምስል ተስፊሚካኤ ለበዐል መሰለሱ ገለብ ኣቅባላ።

ወሓር ናይብ እት ጋጽ ገምሮት ለሽሕ ወሓምስ ምእት ወኣት ክም ትካባታ ንዘሆታት ባልሳ። ሓቆሀ ዶል ቓላቅል ዶኖ እግል ኢልዝመቶም ወኣት ክል ምግዳ ሀዩቦ ድኢኮን ጥልበት ሓዜ ምኖም ኢዐላ።ሓር ናይብ ኣሓሁ እንዶ ነስኣ ክም ጌሳ ስብ ዐድ ዐይላይ ሺመት ዐድ ገብረስ ወዐድ ኣሕፈሮም ኢነትቅበል እንዶ ቤሎው እት ቤት እሻሓቀን ዐለው። ክእታ እት እንቶም እምቤቴ እሌኒ እሲት ኣይቶ ሰሎምን በዐል ሀዛጋ እንዶ ከደምው ፣ ዐድ ገብረስ ውዐድ ኣሕፈሮም ወረው ። ደኦም ኣብሳላብ ወድ የጊን ሌጣ ሐከረው ዲኢኮን ንዋይ ወኣዳም እንዶ ፋግራ ምኖም ብራቖም ኣቅበሎው ። ኣብሳልብ ምንለማራጋዙ ሓያ ። ደኣም ዐድ ዐይላይ እት ምድሮም እግል ላቅብሎ ምንሓዘው ኣት ጠርቁ እግል ካምል ወልዱ ወለት ወንዋይ ሀበዎ ። ወእብላ ገበይ እላ ሰብ ዐድ ዐይላይ ምስል ዐዶም ተዓሮው ወእት ቤት ኣብርሄ ኣቅበሎው።

ራስ ውቤ ምን ገንደር

ራስ ውቤ ዲብ ምድር ማንሳዕ 1844 መጻ  ። እቼ ገብሮ ዎክ እዘምተኩም ቤሎም ። ህቶም ሀዩ “ግብር ኢነኣምር ዎኣግብር ኢሕና ወግብር ኢነሀይብ እንዶ ቤሎው እብ ንዋዮም እት ደብር ሀርበው ምኑ ። ደኣም ውቤ እትጋድም ገለብ እንዶ ሰፍራ እብ ለኣይኩን እግል ለትገብሮ እሉ ምንመ ሰለስ ምዕል ድክሎም ዐላ ኣበው ። ሓር እት ሰፈሩ እት እንቱ ምን ቓብል እብ እሳታትላሊ ለመሓብዖም እንዶ ኣቅመታ ድንጎባ እት ለኣድብር ፍግራ ፣ ከወድቓ እቶም ከምን ለኣዳም ብዝሓም ቓትላ ወማረካ ። ምን ለትማራከው እግላ ሰብ እንዶ ጋረበዮም ወሰልበዮም ምስል ኣንስ ወውላድ ሓበረዮም ከገፈዮም ዲኢኮን ንዋይ እብ ሀረብ ፍግራ ወእንዶ ኢትገበረው ተርፈው።ሓር ውቤ ዐንሳባ እግል ልዝመት ምን ሻፍጋ ኣይባባ ክም በጽሓ ለእሉ ጋፋ ኣዳም ጣላቓዩ።እት ዐማታ ግብር እግል ነሆቦ ወልደ ጋበር ክም ለኣካ እቶም ሰብ መንሳዕ ኣዜማ እግል ኢልትዘመቶ እንዶ ፈርሆው ገመው ከለግበር ሰልፎም ወኣት ምግዳ ኣፍገረው እሉ ።

ከንተባይ ቴድሮስ ክምሰል ሻያማ እግል ናይብ ሓሰን እብ ኣሓ ምን ኢፋቅደዩ ወምን ኢጀለለዩ ትዳማላ እቱ ። ከሓቴ ዶል እብ መሓዝ ላብካ እንዶ ፋግራ እብ ለዓሊት እት ሓዮተት እት ገለብ መጻኣ ። ከንተባይ ቴድሮስ ሆዮ ደብር ፍግራ ምኑ ዲኢኮን ኢተሀማላ እሉ። ሓር ላታ ኣብራሂም ወድ ኢድሪስ ለልቡሎ ዎሮት ዐድ ተክለሳይ መዜርናይ እንዶ ገኣ እግል ናይብ “ምንፈርሄካቱ ዲኢኮን እግል ልዕሴ ምንካ እንዶ ቤላ ኢኮን ፣ ከኣዜ እግል ኢትሰሮ ምን ትትገለድ እዪ ኣና ኣማጽኦ እትካ ቤሎ “ ናይብ ሀዩ “ ሰኒ ኣታምጸኦ ሌጣ ዲኢኮን እግል ኢኢሰሮዲ እትገለድ እልካ ቤሎ ወትጋላዳ እሉ ። ከኣብራሂም እት ቴድሮስ ጌሳ ወ እግል ኢልእሰራካ ትገላዳ እልዮ ፣ ገድም እተዮ ቤሎ “ ሓር ቴድሮስ እት ናይብ ክም መጻኣ ህቱ “ ጠለምከኒ ዲኢኮን ደሓን ሴማ ኢትፍራሕ እንዶ ቤሎ ጠላወሸዩ “ ወሓር ቴድሮስ ምስሉ እንድ ዓላ እት ቤቱ ትማያ ። ኣምዕል ሓሪት ላታ ምስሉ እንዶ ውዕል ዐላ ምሰ እት ቤቱ እግል ልትዓደ ምን ሓዛ ፣ ሓሰን “ እትላማ ከይመት ምስል ሚ ኢንትመዮ “ ቤሎ ከኣትረፈዩ ። ገድም ምስል እታ እንዶ ትመየው እብ ፋጅራ ኣስረዩ ወሽንከት ምዱን ትብገሳቡ ። ምን መንሳዕ እት ድጌ ለጸንሓው ለቶም “ ሹምና ትነዛዐ እንዶ ቤሎው እግል ለተክርዎ ኣሰሩ ገብኣው ። ደኣም እት ኣርደት ጻላም ክም ዓረውቡ ከራዩ ናይብ ትወለበት እቶም ከእብ ማናዱቅ እትረኣስ ለመዜርናይ ሓምስ ቀትለት ወዎሮ ሓከራት ምኖም ። ገድም መንሳዕ ትሰበርት ከእብ ገናይዛ ዐድ ኣቅበለት ። ወእታ እግል ቴድሮስ እስሩ እት እንቱ ክልኤ ዐመት ኣክለኣዩ ። ሓር ዐድ ቴድሮስ ናይብ እግል ልጣልቆ እሎም ምንማ ገበር ወኣመት ሀበው ኢሓድገዩ ። ዎሮማ ምን ዐድ ናይብ ኖሱ ወህቱ ወድ ሕቱ እግል ቴድሮስ እሉ እግል ልጣልቅ እሉ ምንማ ሐር ገበር ወኣመት ወሰይፍ ስርጉይማ ደግመዩ ። ናይብ ሓሰን ጣሎቆቱ ኣባ ።

ደኣም ሓቆ ለክልኤ ዓመት ዐድ ናይብ ኖስኖሱ  እት ሽየሙ ትጋደበት ወትበኣሰት ። ከናይብ መሓመድ እግል ናይብ ሓሰን እት ምስር ኣተሳፈረዩ ፣ ወእት ኣካኑ ትሽያማ ። ሓቆሀ እሊ ናይብ መሓመድ ወድ ዓብደልርሒም እገል ከንተባይ ቴድሮስ ጠላቀዪ ፣ ህቱ ሀዮ እግሉ ወለት ወንዋይ ምን ሀበዩ ፣ ናይብ መሐመድ ማ እት ረኣስ ለናይ ሓሰን ንጋረት ወሰይፍ ወፍራሽ ወጁከት ደግመዩ ። ውእት ሽመቱ በልሰዩ ። ደኣም ቴድሮስ ጋይስ እት እንቱ እስክ ለቓብል ብእምነት ወልዱ እብላኣውካድ ለሀይማ ኣክል ማስል ት ቱ ። ምራሁ እንዶ ጻብጣ ጸንሓዩ ።

ሓቆሀ ከንተባይ ቴደሮስ ምን ሰብ ገቢለት እንዶ ደሓና እት ሽመቱ ክም ኣቅባላ ፍተን ወሒላት ወዳ ዲኢኮን ስካብ ኢራክባ ። ምስል ቤት ኣብጋላይ ወምስል ብዕድ ለትዋደዩ ሑድ ኢኮን ። ተረፍ ቤት ኣብጋላይ ክም ሓወነ ወክም በደ በዲር እምቤ ። ወኣዜ ነእባ ሰኒ በደ ገበይ እላታ ። ወሮት ምን ቤት ኣብጋላይ ደሲት ወድ ገብራት ለልብሎ እት ከንተባይ ቴድሮስ ገርሀት ኣዝባ ወዐውል ንገርሀቱ እት እንቱ ሰለስ ወኣት ነስኣ ወለሓቴ መነን እት ሓሊብ ዐለት ።ህታ ለምዕል ልቀዳም ቀዝረት ሓር ላታ ጭንኩክመ ሰኣነት ፤ ከደሲት እግል ቴድሮስ “እላ ወኣት ብዕደት በድለኒ ምና” ቤሎ። ቴድሮስ ኣባ እሉ ፣ ወእሊ መዋዲቱ ሰሓሓት ዳራካ እቱ ። ከእሲት ኣፍታይ ለቓዳም እት እረፍ ለመሓበር እት ትትቀበር እግል ከንተባይ ቴድሮስ እቱ ግሱይ እት እንቱ እብ መሳር ከረ እቱ ከፋቅዓዩ ። ቤት ኣብ ቴድሮስ ሀዮ እባ  እባ ቀንጸት ኣቱ ክእግል ደሲት ወምን ቤት ኣብጋላይ እት ላኣካን ለጸንሓው ቓትለት ። ወእግል ለሳከማ እብ ሓዚ ኣብደዎ ። ዎርዎሮ ላታ እብ ነሲብ ወእብ ፈታይ እንዶ ነግፋ ኣዜማ እት ቤት ኣብርሄ ታርፍ ሀላ።

ቴድሮስዲ ቤት ኣቡሁ ሓልፈቶ ዲኢኮን እሊ ኩሉ ቅታል ራዲሁ ኢዐላ ።ወሐርማ ምን ምፍቅዑ እንዶ ሓያ ነብር ናብራ ወዕምሩ ትጸባራ ።

ሓቆሀዲ እብ ደሓን እንዶ ልትናበሮ ዐለው ፤ ዐድ ገብረስ ወዐድ ኣሕፈሮም ሀዩ እብ ምስምሳ አመት ትበኣሰው ። ለኣመትዲ ናይ ኤሎስ (ጋሮ) ወድ እድሪስ እት እንታ እናስ ዐድ ኣሕፈሮም ለዐዱ እግል ለኣከ እንዶ ቤላ ጼወያ ከእት ቤት ጁክ ኣተባ ። ሓደምበስ ወድ በሓይላይ ምን ፋራዕ ዐድ ዐይላይ መስኒ ወመለሀይ ጋሮ ምን ገኣ ረድኣያ ከበልሳያ ። ደኣም ጋሮ ሰበብ እንዶ ሓዛ “ለመጼውየያ እብ እደሁ ሓቆ እበልሰያ እቼ ኢእትከበት “ቤላ ከኣበያ። ለኣመት ሀየ እብ ምስምሳ ለበኣስ በዐል ኣላባ ፈንጌ-ፍንጌ ምን ተርፈት እት ከበሳ ጨልቀት ። ሓር ጋሮ እግል ዐድ ኣሕፈሮም ኣመቼ ሀቡኒ ምን ቤሎም ህቶም “ በዲር በለስነሃ እትካ ማሚ “ ቤለዎ ።ደኣም ህቱ እግል ብእምነት ወድ ቀሽበይ ለመጼውየይ እት ቴደሮስ ሸከዩ ። ወህቱ “ውክ ለኣመቱ ዎክ ምን ንዋይ ምእት ወዕስራ ሆቦ “ቤሎም ከፈርዳ ። እብሊ ምስምሳ እሊ ብእምነት ወድ ቴድሮስ ወተስፋንኪኤል ለክልኦት መታሊት ትጋደበው ።

ሓቆሀ ዐድ ኣሕፈሮም ወዐድ ዓይላይ ታለው። ደኣም እለ ቲለ እለ ብዙሕ ኢከልኣት ። ቴድሮስ እብ ዐዱ በኑ ምን ተርፋ እግል ዐድ ዓይላይ “መሰለስ ለሺመት እግል ሀበኩም እቼ ኣቅብሎ ቤሎም ከምስሎም ትፋተ ።ወህቶም ሀዮ እግል እለ ጎማቱ ሰኒ ክም ቤሎው ምን ተስፍንኪኤል መሰለስ ለሺመት በልሰ ክእግል ጅሃድ ሀበዩ ። ሓር እብ ምስምሳ ለኣመት ወለሺመትዲ ተስፋንኪኤል ምስል ዐድ ገብሬስ ወዐድ ዓይላይ ብዙሕ ትጻገመ ። ክእና ገድም እብ ኣና ሓይስ ኣና ሓይስ እግል ልትዋረዶ እት ናይብ እድሪስ ወድ ዕትማን እት ሓምሕም እት እንቱ ምስል ብእምነት ወድ ከንተባይ ቴድሮስ ጌሳ ። እግል ከሲት ሂጋ እት ብራሕ ናይብ ምን ክል ምኖም ገብር ወክልኤ ኣመት ወበቀል ወምን ኣሓ ምእት ወሕምሳ ናስኣ ምኖም ። ግልወት ሹም ዐድ-ተከሌዛን በዲር እቱ እግል ልዳነው ልትሓሰብ ለዐለ ሀዮ መጽኣ ። ህቱ ወናይብ ለማል ትካፈለዎ ። ሓቆሀ ለዋርዶ ሒስነት እግል ለትምም እት ልብሎ “ እብ ንዋይ ዲኢኮን እብ ደርዕዲ ኢትትዋረዶ “ ቤሎም ። እብሊ ምስምሳ ብእምነት “ሓቆ እብ ደርዕ ኢገኣዲ ከምፈር ትበደለት እቼ ከኣና ኢእትዋረድ “ ቤላ። እብ ሰበት እሊ ሀዮ ብእምነት እልዮ እግል ልወጽዕ ምን ሓዘው -ቱ እሊ ቤሎው ቤላ  ከዐዱ ኣቅበላ ምኖም ። እብለ ለዋርዶሆምዲ ተርፈት ። ደኣም ናይብ ፍታይ ተስፋሚካኤል ምን ገኣ ኣመት በልሰ እቱ ዲኮን ኩሉ ለብዕድ ማል ትወሓጣ።

ተስፋሚካኤል ወድ ኣፍታይ ሀዮ ሓቆ ለመትሰዓር ወለዋርዶ እንዶ ትደመላ ምስል ደስላሴ ሑሁ ወድ ኣቡሁ ወለተልዮ እት ሓልሓል ዐላ ። ደኣም ሓቆ ሖል ምድሩ እግል ልሕረስ “ ወሓርመ እብ ለነይ ሺመቼ ዎክ እት ናይብ ዎክ እት ደጊያት ሓይሉ እገይስ “ እንዶ ቤላ ከሬር ሰብካ። ደኣም እትምድር ሓርሱ እት እንቱ በዲር ህያቡ ወድ ሑሁ ምን ዐድ ተከሌስ ቃትል ምን ዐላ ከሓው ለማይት እዜ እብ በኑ ምን ረክበዎ ሰብ ዓድ እንዶ ኣድረረው እቱ መርባቶም ኣቅሰነው ከቀትልርዎ ።ሓር ለመታሊቱዲ ምንመ ዐድ ኣቅበለው ለዐባዩ ሰብኡ ምን ትማየተ ዐደ ኣሕፈሮም ሓምቀት ። ወኣፍታይ ወድ ተስፋሚካኤል በጽሕ እት እንቱ ፣ ልጃም ወእያሱ ወተስፋሚካኤል ወብእምነት እንዶ ወልደ ወመሰለስ ለሺመት እንደይ ረክብ ሞታ።

ብእምነት ወድ ቴድሮስ ምንመ ኢትሸያማ ምን እሊ ኣውካድ እሊ እንዶ ኣምበተ እብ ኣቡሁ ልግባእ ማ እብ ኖሱ ዘማይቶታት መርሕ ወዐድ ሰርዐ ዐለ። ደኣም ክእና እት ቤት ኣብርሄ ምን ትደቀበ ዐድ ዓይላይ ወዐድ ኣሕፈሮም ወገሌ ምን ዐድ ገብረስ ትጋደበው ፣ ወእብ ወድ ዕንከር ሓምዶ ወድ ኣበከር ለወሬዛ ብእምነት ቀትለው ። ህቱ ሆየ እት ደጊያት ሐይሉ እንዶ ከሰዮም እግል ጀሃድ ለበዐል መሰለስ ለሺመት ወእግል ዕንክር ኣትእሰረዮም ። ጅሃድ ላተ እት ኣካኑ ዐገባ ወልዱ እንዶ ኣትሓላፋ ዐዱ ኣቅባላ።

ኣሰር እለ ሀዮ ብእምነት ኣዜመ እግል ልትፈደ እንዶ ቤላ እብ ዐድ ተኽለስ ንዋይ ዐድ ዓይላይ እት ታብልንጂ እት እንቱ ኣተዝመተዩ ። ደኣም ሓር ዐድ ዓይላይ ህዮ እንዶ ረድኣት ላሊ እት ምትንፋስ ምድር ዐድ ትክሌስ ዐሬትቡ ከኣትክሬቶ ። ዐገባ ወድ ጅሃድ ወዕንክር ለኣሱራም ሆዮ ሓቆ ኣርባዕ ዓመት እንዶ ትፈትሓው እት ምድሮም ክም ትክሮው ፣ ብእምነት እት ጠርቅ ለወሬዛሁ ምን ዕንክር ኣሓሁ ገድባ ምኑ ።

ሓቆሀ ገድም ዐድ ዓይላይ ወዐድ ኣሕፈሮም ወክራ ዕንከር ምስል ቤት እሽሓቀን ምስጢር እዶ ወደው እግል ብእምነት ልትጋደቦ ዐለው ።ህቱ ሀዮ እብ እንክሩ እግሎም እግል ለትኣስር ወእግል ልዝመት ደጊያት ሓይሉ ከድመ። ደኣም ደጊያት ሓይሉ እብ ከራዩሁ (እት ገለብ ) ክም መጽኣ በዲር እብ መወለዱ እብ እሽሓቀን ኖሱ እንዶ ቤለኣዮም ለሰብ ቀዳም ምጽኣቱ ሃርባም ጸንሓዎ ።ገድም ሐይሉ ለኣብያት በኑ ክም ጸንሓዩ እሉ እንዶ ኣብራበረ እግል ብእምነት “ ለእቱ ሀረስከኒ ዐድ ሃርባ ወለኣብያቶምዲ በርበርክዎ ከኣዜ እት ክራዩ ማል ሀበኒ “ ቤሎ ። ከንተባይ ብእምነት ላተ ዓዱ ዓምበጣ ወግርሳ ኣሪ ምን ጸንሓ እብ እዴሁ ሖጻ እንዶ ረፍዐ” ለእለ እቤ ከራዩ ገደ ቦእንዶ ኣቤለኣካ ኣግዓዝካሃ ወኣዜ ምንዮ ማል ተሓዜ ምስል ዐምበጣ ወገርሳ እሊ ሖጻ ሀብኮካ እንታ ሓይሉ ዕውር “ ቤሎ ። ወደጊያት ሓይሉ እለ ዶል እለዲ  ድን እትልብል ዐዱ ኣቅባላ።

ከእናማ እት እንቱ ለከራዩ ብእምነት እት ለኣባያሙ እት ቤት እሽሓቀን እንዶ ጌሰት ትትሳረቆም ዐለት ። ከውላድ ዕሪት ወተስፋሚካኤል  ወድ ብእምነት እንደ ጌሰው በዲር ወሬዛ ዐድ ቴድሮስ ምን ለዐላ ወሓር መሐመድ ወድ ሓሳማ በዐል ቤ እሽሓቀን ምን ለከትተላ እናስ ትግራይ ሰማን ወኣት ሰርቀው ምኑ ። ሐር መሓመድ ወድ ሓሳማ እት ልረድኣ ኣሰራ እንዶ መጽኣ እግል ብእምነት “ ለኣሓ ብላሳ እቼ “ ቤሎን። ወብእምነት እግል ልብላሳማ እቱ ምን ሓዛ እግል ለልኡኩ ሑርዲት ጸንሓቶ ። ከእግል መሓመድ “ እኪት ምን ተሓዜ እኪት ዴ ወሰኔት ምን ተሓዜ ዴ ዲእኮን ለኣሓዲ ተሀየፈት ። ምን ኣያ እግል እብላሳ እትካ “ቤሎ ። ሰበት እሊ መሓመድ ሀየ ጌሳ ከድግያት ሓይሉ ሀረሳ ፣ወህቱ እግል ንዋይ ብእምነት እት ስም -ኣላባ እት እንቱ ዘምተዩ ።

ሓቆሃ ብእምነት ሓር ለትመጾኦ እንዶ ኢላትዋይን እብ ኖሱ ምን ገርገር እግል ንዋይ እያሱ ቤት እሸሓቀናይ ዘምተዩ ። ወለኣረይ እት ኣግዐሮ እንዶ ኣታቡ ከፍለዩ ። ሰብ ቤት እሻሓቀን ሀዮ ብእምነት ክእና ምን ኣጀረበዮም እት ልውዑ እት ደጊያት ሐይሉ ፍግረው ። ህቱ ሀየ እት ገለብ እብ ለትበሀለያ ዘዐት ኣዜማ እንዶ ትደማላ ሰብ ሓማሴን ሀረሳ ከሓቆ ዘማቴ ስም-ኣላባ እት ቀይማ ነዋይ ብእምነት እት ኣግዐሮ እት ተምቡካት እት እንቱ ዘምተዩ ። ወኩሉ ንዋዩ ገሓፋ ። ምን ሰብ ዓድማ ሰቡዕ ኣቅታላ ። ውብእምነት ኖሱ እንዶ ሓማ ኣፍገረዎ ምኑ ዲኢኮን ለዶል እሉማ እንዶ ኣስራ ወጌሳቡ ። ሓር እት ኣውላ ዐድ ሳብክ እት እንቱ ዕድር ሸረክ እንዶ ጀራ እቱ ምን ኣንስ ወኣዋልድ ብዙሕ ኣብዳ ። ወኣይረዐት ዐድ ክም ሳጋማ ግድሪ መጽኣት ወብዙሕ ኣዳም ወሔት ፣ ምእብሊ ዕድር ብዝሐም ሓይሶታት ትበተከው ።

ክልኦት ሖል ለገብእ ሓቆ ለዘማቴ ኣግዐሮ ከንቴባይ ቴድሮስ ክም ኣስተዐባ ብእምነት ወልዱ እት ደግያት ወልደንኬል ወድ ሰሎሞን ሓቆ እስሮ ሐይሉ እት ሓማሴን ሽዪም እት እንቱ ፋግራ ወእት ኣካን ኣቡሁ ትከንተባ ። ወሓር ክም ኣቅባላ እግል ኣቡሁ “ ወልካ እንዶ ትሸየማ እት ቤልታ መጽኣ ምን ቤለዎ ፣ህቱ ሀየ “ዮ ልትነደፍ እብ ብጣርየ እት ኣና ወርሰኒ “ እንዶ ቤላ ትነሸጋ እሉ ። ወብእምነት ምን ለዶል ሹም ክም ለበልዐ ባልዕ ዐላ ።

ሓር ሓይሉ እሱር እት እንቱ ወወልደንኬል ክም ሻፋታ ሓጸይ የሓንስ እክሱም ገብሩ እት ሓማሴን እንዶ ነድኣ ግበር ሰቡዕ ምእት ርያል ኣፍግሮ እልዩ “ቤላ ። ብእምነት እብ ለኣርልየት እግል ኢልፍገር በቀል ኢጻውረኒ እንዶ ቤላ እት ዐድ ምን ትገሳ ሰብ ቤት ኣብርሄ እብ ከንቴባይ ናሽሕ ጅመጃነይ ወሓምድ ኣበልቲ ለማል ነድኣው እቱ ። (ሓቆ እሊ ሓጸይ የሓንስ እብ ራስ ኣሉላ እስክ ለገብሮም ምን ሰብ ከባሳ ግብር ለሓዘዮም ኣለቡ ። ሓር ኣክሱም ገብሩ “ በቀል ለኢደቅቦ ለገዚፍ ከንተባይ ብእምነት እግል እርኣዮ ልምጸኣኒ “ቤሎ ። ብእምነት እሊ ክም ሰምዐ “ጋጩ ወገጽ ለዐቀተይ እት ሕድ ኢገብኣ ። ሓጸይ ለሓዘያ ትልበት ፡ተ እላ በዲር ነድኣኩዋ ። ብዕድት ሚ ሓዘ እቼ እንዶ ቤላ መጽኡ ኣባ።ኣክሱም ገብሩ ሀዮ ምብላስ ብእምነት ክም ሰምዐ ‘ከኣፎ ቱ ዐቀይታይ ምን እገብእ ከማ ልርኤኒ ‘ እንዶ ቤላ ከራዩሁ ሀረሳ ከቤት ኣብርሄ እግል ልዝመት ኣግዐሮ ፋግራ። ደኣም ለንዋይ እብ ሀረብ ፋግራ ምኑ ።

ቀደም እለ ዘማቴ ኣግዐሮ መኮነን ወድ ወልደንኬል እንዶ ሸፈተ ማል ኖሱ እት ልበልዕ ወእንደይ ዐግብ እት መንሳዕ ነብር ዐላ እለመ እት እንቱ ብእምነት እግል ኣመቱ ገበር መኮነን ሓዘ ። ወሓር ህቱ ምን ከልኣዩ ብእምነት ኣክል -እከል ዕስ እክል ኣተንኣሸ ምኑ ዲኢኮን ሴማ እብ ሰነት ኢትቃረሓዩ ። ደኣም ሓቆ ገሌ ወክድ መኮነን እብ ምድር ስሔ ወሓልሓል እንዶ ከልል ነብራ እት ዐዱ ኣቅበላ ወኣብ እዴ ኖሱ ትሸየማ ። ለዶል ማንሳዕ ሀዮ እግል ብእምነት “ እሊ መኮነን እንዶ ዓባ ወእት ሮራ ሕቆ ትሸየመ እንፈርሆ ሀሌና ፣ እንታ ገድም ክልኤ ወኣት እንዶ ነስኣካ እተዮ እልና “ ቤለዎ ።

ደኣም ህቱ ለክልኤ ወኣት እንዶ ነስኣ ክም ፍግራ እቱ መኮነን እባ እባ እብ ድመል ለመዋዲቱ እግሉ እንዶ ኣስራ ሓደገዩ ፣ ወኖሱ መንሳዕ እት ኣግዓሮ እት እንታ እግል ልዝመታ ወራ። ምን ኣዳም ገሌ ቃትላ ወኩሉ ለንዋይ እንዶ ዘምታ ፍግራቡ ። ሓቆ ሓቴ ዓመት ላተ ብእምነት እት ዐዱ ወእት ሺመቱ ኣቅባላ ። እብሊ ኣውካድ እሊ ከንቴባይ ቴድሮስ እብ እብር ሞተ ። ወእት ስምጥ ለዐድ ድጌ እንዶ ወደው እሉ እብ ኖረት ቀብረዎ ።

ሓምስ ዐመት ለግብእ ሓቆ መትሸያም ብእምነት ዶ ቃይም እት መንሳዕ ልግባእ እት ድዋራ ብዙሕ ድቁብ እንቀጥቀጢን ገብኣ ለዶል ጋድሞታት ትሳጠራ ወምን ኣድብርመ ኣገምኣት እንዶ ሀገ ገሌ ኣዳም ቃትላ ።

ሓቆ እሊ ብእምነት ምን እስሮሁ ቃብል እት እንቱ እንዶ ትደመለ “ እሎም ክስታን ከባሳ ልብዮመ ኣርኤ ቀርሓው እቴ ‘ ኣንዶ ቤላ ወእሉ ለተለ እንዶ ኣካባ ሰዳይት እግል ልርከብ እት ሼክ መሓመድ እት እምቤረሚ እቦም ደና ክእታ ህቱ ወውላዱ ወገሌ ጸሩ ኣመስለመው ።እብሊ ዘመን እሊ 1865 ምስርያ ኣተት (ከንተባይ ብእምነት እንዶ ሀላ) ። ወመስተንጀር ለሓኪም ዐላ ። ምስርያ እብ 1885 ምድር ኤርትራ ጣለቀት ወጥላን መጻ ።

ራስ ኣሉላ እብ 1879 ዲብ ኤርትራ እብ ሀጸይ የሓንስ ትሸያማ ። እባ ዶል ለሀይ መንሳዕ ቤት ኣብርሄ ፍንጌር ኣታ እታ ። ክእና ኣሚር ወድ ድሲት ዐድ ኣሕፈሮመይ ምን ኣምብትበተ ሰበት ለመሰለስ ለሺመት ተርሀ ፣ ከሰልፍ ብእምነት ታለ ወትፍተ ፡ እብ ለውክድ ለሀ ኣሚር ወነጋሲ ወድ ህብተስ ወድ ሑሁ እግል ከንቴባይ ብእምነት ሆየ እብ ጋር ኖሶም ከበሳ ፋግራም ምን ጸንሐው ወኣቱ እት እንቶም ረኣስ ኣሉላ ምን ሓጸይ የሓንስ እንዶ ትሸያማ እግል ለትገዙእ እሉ ኣዋጀ ። ከኣሊ ምን ሰምዐው ትዋጀሀዎ ።

ወሓር እት መንሳዕ ከም ትከረው እት ኣካን ብእምነት እብ ከልኤ ወኣት እት ኣሉላ ኣቅበለው ። ህቱ ሀየ እግል ክል ምኖም ቀሚሽ- ቀሚሹ ሀበዮም ። ህቶም ላተ ዐዶም ክምደነው ፣ ኣሚር ለቃምሹ እግል ተስፍስሚካኤል ወድ ሑሁ ሀበዩ ፣ ወነጋሲ ለናዩ እግል ብእምነት ሑ ኣቡሁ ። ሰብ ዐድ ዓይላይ እሊ ክም ረኣው ለዐብዩ ለዓድ እንዶ ሰብከው “መሰለስ ለሺመት ናይና ቱ ቤሎው ክእት ረኣስ ኣሉላ ጠርዐውቦም “ ፣ ደኣም ኣሚርመ እግል መትጻጋግ እቱ እንዶ ፋግራ “ እባ ነይና ቱ ቤለ” ከብእምነት ምን ኣስመዐው “ ሕናዲ እብ ሕሊት ኖስና እግል ዐድ ዓይላይ ሀብንሁ ዲኢኮን ምን በዲር ነይ ዐድ ሓፈሮም ቱ “ እንዶ ቤላ ሰምዐ ። ክእብሊ ኣሉላ እት ዐድ -ዓይላይ እንዶ ትወላባ “ጊሶ ገድም ልቅሬኩም ( ልትረፍ ምንኩም ) ቤሎም ከሳረሓዮም ። ወእብ ክእና መሰለስ ለሺመት እት ዐድ ሓፈሮም ኣቅበለት ።

ሓቆ ክልኤ ዓመት ለገብእ ሀዮ ብእምነት እት ላቅስ ከንቴባይ ሓሰን ሓባብ ጌሳ ። እት ግርሁ ነጋሲ ወኣሚር እት ረኣስ ኣሉላ ፈግረው ። ወብእምነት እት ዐዱ ክም ኣቅባላ “ ሺመትካ ነጋሲ እግል ልንሳኣ ህቱ ወኣሚር እት ኣሉላ ፋግራም ሀለው “ቤሎዎ ። ብእምነት ሀዮ እንዶ ደንገጻ “ ከኣፎ ቱ እንዶ ቤላ ህቱመ እት ለረኣሲ ፋግራ ። ህቱ ላተ እግሉ ኣስረዩ ወሰዐረዩ ክእግል ነጋሲ ሸየመዩ ። ሓር ሓቆ ሓቴ ዓመት ኣሉላ እግል ብእምነት ጠለቀዩ ፣ ወበቀል ወቃሪ ሀበዩ ወ “ ገቤራይ እንዶ ገኣካ ንበር “ ቤሎ ፡ ከበልሰዩ ።

ደኣም ብእምነት ሓጋይ ገለብ እንዶ ዳና (ኣይረዐት ) ምን ዐድ ዓይላይ ወዐድ ገብሬስ ለታለዩ ነስኣ ከዐለ ደኢኮን እት ምድር መንሳዕ ኢጠራፋ ። ሰልፍ እት ዐድ ትማርያም መጽኣ ደኣም እት ዐድ ለታርፈት መንሳዕ እግል ሰብ ዐድ ትማርያም “እናስ ዐለወኛ ንጉስ ምን ትትከበቶ ኖስኩም ተኣምሮ ምን ቴሎም ኢትከበተዎ ። ለዶል ብእምነት ምስል ጻሩ ኣውቃጽ እት ለልትበሀል ምድር ቤት ዐውቄ ዔራ ። ወምን እለ ኣካን ከራዩሁ ምስል ገሌ ዳውረት ክል እካን እንዶ ገብኣት ቤት ኣብርሄ እት ቤልታ እት እንታ ወረታ ከሰብኡ ሓረት ዐድ ሓፈሮም ወኣሓ ወርዕ-ሰብ ዘምተው ወዎሮ እናስ ሽመገላይ ቀትሎው ወክልኦት ትግረይ ራገዘው ወምን ለኣሓ ሀዮ ገሌሃ ቃትለዎ ወገሌሃ ጌሰውቡ ። ቤት ኣብርሄ ሀዮ እንደይ ትደንግጽ ኣሓሃ ረድኣት ወእግል ለከራዩ እት እግር ስጋደት ሽግድባ እት ስምጥ ዐንሰባ ዐሬትባ ። እታ እት ሕድ ምን ትጋበኣው ሰልፍ ኣዛዚ ወድ ህብቴስ ሑሁ እግል ነጋሲ ምን ለከራዩ ዎሮ ቀትለ ። ሓር ላተ እግል ልድገም እት ለከራዪ ምን ዐተግተገ እታ እበ እበን ቀትለዎ ። ደንጎባ ለከራዩ ብእምነት እንዶ ተዐወተት እብ ኣረያ ጌሰት ፣ ወቤት ኣብርሄ እብ ግናዘታ ዐዳ ኣቅበለት ።

ሓቆ ገሌ ኣውካድ ሰብ ገደቦ ብእምነት እት ኣሉላ ፈግረው ከ “ ዐድ ትማርያም እግል ትዝመት ኣክል ለሰተትከሃ -ቱ ገብእ ነጋሲ ወኣሚር ካርዑካ ወቤልእዎም ምንከ ሀለው ኣንዶ ቤለው ከሰዎም እቱ ። ሰባት እሊ ኣሉላ ሀዮ እግል ነጋሲ ወኣሚር ኣስረዮም ፣ ወእግል መሓመድ ወድ ሓሳማ በዐል ቤት እሽሓቀን “ ጊስ ብእምነት ኣምጽእ እሉ እግል እሸይም “ እንዶ ቤሎ እት ብእምነት ለኣከዩ ። ወሓር ብእምነት ክም መጽኣዩ ሸየመዩ ። ደኣም ዐድ ሓፈሮም ለመሰለሳ ክም ንስኣት ምን ለእግልካ ለተርፍ ክልኤ እዴ ሁዮ እግል ነጋሲ መሰለስ ሀቦ ምነን “ቤሎ ። ከንጋሲ ወኣሚር እንዶ ትፈተሓው ሰላሲቶም እብላ ዐዶም ምስል በልሰዮም ።

ደኣም ሓር ሀዮ እብ ድግማን ብእምነት ወነጋሲ ትበኣሰው ወኣከይ-ገረት ትበሀለው ፣ ወሰበት እሊ እንዶ ትካሰሰው እት ኣሉላ ፈግረው ። ወኣሉላ ለበኣሶም ምን ኣስተፋሸረ ለመዐግባይ ብእምነት ገብኣ ። ከእለ ዶል እለ ህዮ ብእምነት ተኣሳራ ወነጋጊሩ ወኣክባቱ ትገደባ ፣ ነጋሲ ላተ እት ኣካኑ ትሽየመ ከትከረ።

ወሓር ብእምነት ሓቆ ዓመትዲ ትጠለቃ ፣ ደኣም ክም ገቤራይ እት ገለብ ትገሰ ደኢኮን እት ሺመቱ ኢኣቅበለ ።

ሓቆ እሊ ኩሉ ህዮ እግል ነጋሲ ወኣሚር ቤት ኣብርሄ ሕድ እንዶ ተሌት ከሰቶም ክእግል ኣሉላ “ ምንና ለእለ ትክሬ እትና ጥልበት ወኬን እንዶ እዜደው ነሱእ ምንና ወገባር ኣጀረበው “ ቤለዎ ። እሊ ክስ እሊ ኣሉላ እንዶ ኣመርመረዩ ለዛይድ ማል ኣተብለሰዩ ምኖም ፣ ነጋሲ ወኣሚር ሀዩ እንዶ ትደመለው ጉባ ኣቅበለው ።

ወእብ ለኣሌላት ለሀይ ጢላን እት ምዱን ማጽኣት ዐለት ፡ ከብእምነት ወገሌ ሰብ ኣግጸት እግል ብእምነት ሺመት እት ለሓዙ እት ጢላን እት ምዱን ደነው ።ወእታ እንዶ ኣለው ለሔታ ጢላን እግል ብእምነት ሸየመቶ ፣ ወክልኤ ነጋረት ሀበቶ ፣ ህቱ ህዮ እለን እንዶ ነስኣ ገለብ ፍግራ። ደኣም ሓቆ ዓመት ዐድ ምን ሰፍራ ከረን እንዶ ጌሳ ምን ጢላን ሰልፈት እግል ረምቃ ፣ ወእባ -እባ እት እንቱ ለእክል ሀበዎ ። ብእምነት ላተ ከረን እንደይ ሓድግ ምን ጹረት እክል እግል ገባሩ ኣቅሩሽ ከም ሐይስ እሎም እንዶ ኣተምሰላ ልእክል እት ሱቅ እግል ለተዝቤ ኣምበተ ። ደኣም ገሌ ምን መንሳዕ “ ከንቴባይ ብእምነት እግል መንሳዕ ለሀብኩም-ቱ እክል እት ሶቅ ለዘብዮ ሀለ “ እንዶ ቤለው እት ጢላን ከሰዎ ። ህቶም እሊ ከም ሰምዐው እክሎም በልሰው ወእግል ከንቴባይ ሐበሰዎ ። ሓቆ ክልኤ ሳምን ሰለስ ምእት ርያል እንዶ ኣክሰረዎ ፈርደው እቱ ። ወእት ከይመት ጎር ዓቅበቶም ኣትገሰዎ።

ወእብሊ ኣውካድ እሊ ትርንቲ ኢሰል እት ምድር መንሳዕ ደዋውር ወእብ ነይ ሽየማ ልሰኣኣል ዐላ ። ክእና እብ ለዶል ብእምነት ምን ሺመቱ ትሰዐራ ወእንዶ ትጠለቃ ዐዱ ዓቅበላ ። እት ኣካኑ ተስፋሚካኤል ወድ ኣፍታይ ለበዐል መሰለስ ለሺመት እት ቤት ኣብርሄ መሰለስ ኣለቡ በኑ ትሸየማ ።

ኣፈርዒት ቤት ኣብርሄ ፤ ዐድ ገብሬስ ፣ ዐድ ኣሕፈሮም ዐድ ዓይላይ ፣ዐድ ቡላ ፣ቤት ኣባዛ ፣ ልትበሀሎ ።

ድግማን እሊ ምን ክታብ ሮዲን እብ ሓጪር ላትናሳኣ ቱ ።

ሓብረ (1850)፣

ኣቡና የሓንስ ለልቡሎ ቀሽ ካቶሊክ እት ማንሳዕ ፋገር ዐላ ። ህቱ እት ሰልፍ ምን ባጽፅ እብ ምድር እሽሓቀን እብ ሓምሕም እት ገለብ ማጻእ ። ወትሌጊቡ እሊ ተስፋንኪኤል ወድ ኣፍታይ ዋዲ ዐላ ። ወክልኦት መዕድኒ ወክትራ እንዶ ነድቓ እት ገለብ ኣክራማ ምርብዖታት እግል ሊደ እበን ለከርምር ዐላ። ክልኤ ኣካን ዔላ ሓፍራ ደኣም ማይ ኢረክባ ። ወሓር ከንተባይ ቴደሮስ “ ወሬዛና ኢኮን እንታ ክፍቲሕ ወሬዛ ሀባና ዎክ ገዐዝ ምንና “ ቤሎ ህቱ ሀዮ ማሉ እንዶ ገልኣ ለዐድ ሓደጋ ።  ዲብ ክረን እንዶ ሀዳ ነብር ዐላ።  ዎእት ሸባቕ ቓባራ ።

እብ ዘመን እሊ መስተንጂር ሀዬ ዎሮ ኣስተሮም ለልቡሎ ቅንስል እት ማንሳዕ መጽኣ ። ወምን ኣምና የሓንስ ለዘይድ ጸንሓ እታ ከእት ገለብ ገለ ዓሞታት ከልኣ ህቱ መድረሰት እንዶ ወዳ ገለ ምን ውላድ ለዐድ ወለዘይድ ምን ውላድ ከበሳ ለቀርእ ዐላ ። ዲብ ደነግብ ለዘምን  ምልክ መስትንጀር ወሓቀሁማ እብ ዘበን ለእምሓራ ገሌ ካልኣ ‘። ባሽይ ህብቱ ዘምተዮም ። ወቀሽ ስዌንሶን እት ረኣስ እንዶ ፋግራ እብ አምቅ ዎእብ ማል ኣታፍታሕዮም ። ኦሮ ምና ወላድ ከባስ ቃትለዉ ።

ዋርነር ሙስንጀር እብ ሞላድ ወድ ስወዘርላድ ቱ ። ህቱ ዓረብ እግል ልትምሄር ዲብ ምስር ማጻ ዎ ሓር ትርጅማን እንደጋኣ ከድም ዐላ ።ዎ ሓር ምስርያ እንደ ዋካላ እት  ከረን ሓክም ዓላ ። ሙስንጀር ስርቅ ዎዛማተ እት ምድር መንሳዕ ክምሰልተርፍ ዋዳ ። ክምሰልሁማ ኣመት ዎ ገብር ልትረፍ ቤላ ። ሙስንጀር ዲብ ኢትዮጵያ እንደገይስ ዲብ ደንከል ህቱ ዎ እሲቱ ዎወልዱ እብ ሸፈቲት ቓተሎው  ።